Koloniën van Weldadigheid, Drenthe en Friesland

Laatste update 28/08/2025 door Redactie

Verspreid over het grensgebied van Drenthe, Friesland en deels Overijssel liggen de historische Koloniën van Weldadigheid. Binnen Nederland bevinden deze zich in de gemeenten Westerveld en Weststellingwerf en omvatten dorpen als Frederiksoord, Wilhelminaoord, Veenhuizen (Drenthe), Wapse, Vledder, Nijensleek en Noordwolde (Friesland). Deze landelijke omgeving wordt gekenmerkt door uitgestrekte akkers, bosgebieden, rechte ontginningswegen en monumentale koloniehuizen. Grote plaatsen in de nabijheid zijn Meppel, Steenwijk en Assen.

Verklaring van de naam

De benaming Koloniën van Weldadigheid verwijst naar een 19e-eeuws maatschappelijk initiatief waarbij ‘koloniën’ werden opgericht om kansarme stedelingen een nieuw bestaan te bieden door hen landbouwgrond te laten bewerken. Het woord ‘weldadigheid’ staat voor het filantropische doel van de oprichting: armoedebestrijding en sociale verheffing.

Geschiedenis

Het concept werd in 1818 geïntroduceerd door generaal Johannes van den Bosch, oprichter van de Maatschappij van Weldadigheid. In speciaal aangelegde landbouwkolonies kregen arme gezinnen uit stedelijke gebieden een boerderij, vee en akkerland toegewezen. Naast de ‘vrije’ koloniën, waar gezinnen vrijwillig naartoe verhuisden, waren er ook ‘onvrije’ koloniën, zoals Veenhuizen, waar armen en weeskinderen onder toezicht werkten.

De inrichting van de koloniën volgde een strak stratenplan, met kavels, boerderijen, scholen, kerken en werkplaatsen. De koloniehuizen en landbouwgronden zijn tegenwoordig nog grotendeels in hun oorspronkelijke structuur te herkennen. In 2021 zijn de Koloniën van Weldadigheid toegevoegd aan de UNESCO-Werelderfgoedlijst vanwege hun unieke sociale en landschappelijke geschiedenis.

Toeristische wetenswaardigheden

Museum De Proefkolonie – Frederiksoord
Adres: Majoor van Swietenlaan 1, Frederiksoord
Openingstijden: Dinsdag t/m zondag, 10.00–17.00 uur
Entree: Volwassenen €12,50 | Kinderen €7,50
Parkeren: Gratis op eigen terrein
OV: Bus vanaf Steenwijk richting Assen, halte Frederiksoord
Google Maps: Museum De Proefkolonie

Nationaal Gevangenismuseum – Veenhuizen
Adres: Oude Gracht 1, Veenhuizen
Openingstijden: Dinsdag t/m zondag, 10.00–17.00 uur
Entree: Volwassenen €15,00 | Kinderen €10,00
Parkeren: Betaald parkeren op terrein
OV: Busverbinding vanaf Assen of Drachten
Google Maps: Nationaal Gevangenismuseum

Koloniehuisjes en wandelroutes
In Wilhelminaoord en Vledder zijn veel oorspronkelijke kolonieboerderijen en arbeiderswoningen te zien. Bewegwijzerde wandel- en fietsroutes leiden langs lanen, watergangen en akkers die het rationele ontginningspatroon tonen.

Lokale tips en weetjes

  • Frederiksoord en Wilhelminaoord vormen samen het hart van de oorspronkelijke vrije koloniën; hier vind je veel nog in gebruik zijnde historische boerderijen.
  • In juni wordt in Vledder de Koloniedag georganiseerd, met rondleidingen, streekmarkten en demonstraties van oude ambachten.
  • Langs de kaarsrechte laanstructuren bloeien in het voorjaar duizenden wilde voorjaarsbloemen, een geliefd onderwerp voor natuurfotografen.
  • In Noordwolde sluit de vlechtwerkgeschiedenis aan bij de koloniale ontginningsperiode; het Nationaal Vlechtmuseum toont deze ambachtelijke traditie.
  • In de bossen bij Boschoord ligt een bijzonder stiltegebied waar je nauwelijks verkeersgeluid hoort.

Minder bekende plekken

  • De historische begraafplaats in Veenhuizen, waar veel kolonieopzichters en bewoners zijn begraven.
  • Oude droogvelden voor vlas en graan bij Nijensleek, nu omgevormd tot bloemrijk grasland.
  • Een kunstproject in Wilhelminaoord waarbij koloniehuizen ’s avonds artistiek worden uitgelicht.

Bronnen