Plaatsen > Damwoude

Damwoude ligt in de gemeente Dantumadeel in de provincie Friesland.

Damwoude-Dantumawoude is een langgerekt streekdorp dat in de middeleeuwen ontstond op een zandrug. Na de Tweede Wereldoorlog hebben vooral bij Murmerwoude uitbreidingen plaatsgevonden.

In en om Damwoude is veel natuurschoon en er zijn diverse mogelijkheden om te recreëren. Aan weerszijden van Damwoude zijn bossen aangelegd, aan de linker zijde met het dorp Rinsumageest het “Geastmer bosk” en aan de rechter zijde van het dorp het “Vermaningsbos”. 

Cultuur Historisch museum De Sukerei
Het regionaal cultuurhistorisch centrum bestaat uit een authentieke cichoreidrogerij en drie herbouwde wâldhúskes, afkomstig uit De Valom, Rinsumageest en Zwaagwesteinde.
In de drogerij is een tentoonstelling te zien over de verwerking van cichorei, een gewas waaruit in vroeger tijden een koffiesurrogaat gewonnen werd. Dantumadeel was vroeger een groot leverancier van cichorei.
Het museum De Sûkerei is een museum in het teken van de cichorei. In het museum zijn onder meer spullen te vinden die afkomstig zijn uit de Dalfser fabriek.
Museum “De Sûkerei” Trekweg 8a 9104 AB Damwoude Telefoon: 0511-420936.

Dantumawoude
Dit voormalig oostelijke dorp van Damwoude heette in 1369 nog Dointhimwalda, daarna in 1421 Dontimwalda en in 1505 Dantumwald. “Dont” betekend met de rest van het woord: hoge zandrug in het moeras. Toepasselijk als men weet dat het dorp in vroeger tijden midden in het veengebied lag.
De gemeente Dantumadeel is naar deze plaats vernoemd.
De zandrug die van Driesum, Damwoude naar Rinsumageest loopt laat zien dat het in de oudheid een centrale plaats innam.
Er woonden diverse adellijke families in Dantumawoude.
Op de Plantenhove, een klein slot en thans een conferentieoord, woonden de Aesgama’s en de Bergsma’s.
Er bevonden zich ook echte states; de Botnia, Donia en de Bonga-state. En waarschijnlijk ook nog Ewinga-state. Het Onnema-huis, waarschijnlijk een stins, raakte in de 14e eeuw in verval.
De voornaamste state was wel de Donia-state en komt ook voor op de Schotanuskaart van 1664. De state was omgeven door een gracht en had een poort. Het werd in de 18e eeuw afgebroken. De poort werd omgebouwd tot huis.

De Hervormde kerk van Dantumawoude (Doniaweg 76) was oorspronkelijk gewijd aan Sint-Benedictus en is een éénbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een zadeldaktoren van twee geledingen.

Het oudste deel van de kerk is een met granieten keien gevulde tufstenen muurwerk (kistwerk) aan de zuidzijde van het gebouw dat nog van de twaalfde eeuwse voorganger afkomstig is. De vergrootte vensters en de beklamping aan de noordzijde stammen uit de zestiende eeuw. De huidige koorsluiting stamt uit 1775.

In de dertiende eeuw werd het westwerk vervangen door een half ingebouwde toren, die in 1686 weer vrij kwam te staan toen het schip iets werd ingekort. Ook werd de westgevel van de toren in dezelfde tijd verbouwd. In de in 1948-1950 gerestaureerde toren hangt een door L. Haverkamp gegoten klok (1786). De kerk is in 1963-1966 naar plannen van A.Baart jr. gerestaureerd en deels ontpleisterd.

Binnen in de kerk bevindt zich een houten tongewelf met trekbalken die zijn aangebracht in de zestiende eeuw bij de vernieuwing van de kap. Op de wand zijn vier geschilderde maniëristische cartouches met bijbelcitaten (1599) aangebracht. Tot de inventaris behoren een koperen lezenaar (1776) en een doophek en preekstoel (beide 1777), met rococo-snijwerk van Lieuwe Geerts en Yge Rintjes, die ook het rococo-snijwerk van het door A.A.Hinsz gebouwde orgel (1777) maakte. Verder zijn er twee grote rouwborden in Lodewijk XVI-vormen voor de echtelieden Dodenea Jacoba Bergsma-Doitsma (1794) en Pieter Adrianus Bergsma (overleden in 1872) en een zerk voor de doopsgezinde predikant W.C.Schiff (overleden in 1892).

Akkerwoude
Dit is het voormalige westelijke dorp van Damwoude.
De naam zegt het al, “akker” betekend nu nog hetzelfde als in vroeger tijden en “woude” betekent gebied. Dus Akkerwoude is vanouds een akkerbouwgebied.
De naam kreeg het vermoedelijk door het verbouwen van rogge en andere aarplanten, al sinds de vroege middeleeuwen. Jaar na jaar werd de afgebrande laag veen dunner, totdat er een arme zandgrond over bleef. Het heeft jaren geduurd om, door middel van plaggen en schapemest, de grond weer humusrijk en vruchtbaar te maken. Tot de 16e eeuw werd er veen afgegraven in de omgeving, ook door het klooster van Dokkum. Er stonden vroeger diverse voorname states in Akkerwoude, waaronder Groot Saakma en klein Saakma, Jousma state en ook Remmersma state zou in het dorp hebben gestaan. 

Murmerwoude
Murmerwoude zou volgens de oude verhalen “moordenaarswoud” zijn, de plaats waar Bonifatius in 754 vermoord zou zijn. Volgens Cornelius Kempius, een 16e eeuwse geschiedschrijver, zouden de heidense moordenaars hun straf niet ontlopen. Hun geslacht zou vervloekt zijn, hun kinderen zouden herkenbaar zijn aan een wit stukje in hun haar wat ze bij de geboorte al meegekregen. Het verhaal werd nog lang verteld en mensen met licht haar bleven verdacht.
Volgens andere geleerden is Bonifatius vermoord te Dokkum en is de kunstmatige terp waar deze stad op ligt ter ere van deze apostel gebouwd.
De naam Murmerwoude, afgeleid van Murimma therp, heeft dus eigenlijk niets met de moord van doen. Het is vernoemd naar “moarre” (moor in duits en engels), naar het veen. Niet het droogste veen.
Er stonden vroeger aardig wat voorname huizen in Murmerwoude. In 1881 werd deze plaats hoofdplaats van de gemeente met het gemeentehuis in het centrum, aan de Kruisweg. Het dorp heeft ook nog een kerk uit de 13e eeuw. 

De Benedictuskerk dateert uit de twaalfde eeuw.
Aan de zuidzijde heeft zij een gebogen muur van tufsteen met spaarvelden en een keperfries aan de bovenzijde. De zadeldaktoren is jonger. Binnen is een rococokansel uit 1776 te vinden en op de muren zijn in 1599 cartouches met bijbelcitaten in de volkstaal geschilderd.