Plaatsen > Eys

Eys is een dorp in de gemeente Gulpen-Wittem in de provincie Limburg. Eys ligt aan de Eyserbeek, ten noordoosten van Wittem. Eys heeft 700 inwoners (2002).

Onder het dorp Eys vallen ook de buurtschappen

• Eyserheide,
• Overeys,
• Piepert en
• Trintelen.

Eys is genoemd naar de ligging aan de rivier de Eyser.

Lang voordat Eys bestond, waren er al bewoners in deze omgeving. De oudste bewoning – al was dit maar tijdelijk – stamt uit het einde van de laatste IJstijd, ongeveer 10.000 jaar geleden. In 1990 werd bij een opgraving tussen Eys en Eyserheide een nomadenkamp gevonden van mensen uit de late Steentijd: het Magdaleniën.

Het dorp zelf is pas veel later ontstaan bij een kruispunt van wegen bij de Eyserbeek. Eys wordt voor het eerst in de geschiedenis genoemd in een oorkonde uit 1193 van het Kapittel van de Sint Paulus kathedraal te Luik.

De Sint Agathakerk behoorde, blijkens een akte uit 1193, aan het kapittel van St. Paulus te Luik. De oorspronkelijke kerk lag boven op de Boerenberg. In 1712 werd de St. Agatha vanwege de zeer slechte toestand herbouwd. Het gebouw is eenbeukig, heeft een westtoren en twee kapellen die de overwelfde koortravee flankeren. Het belangrijkste materiaal voor de buitenmuren is baksteen. Rond muuropeningen is natuursteen toegepast. De barokke vormentaal bestaat uit een samengaan van rechte en orthogonale met convexe en (vooral) concave lijnen en volumes. Het resultaat is prachtig coherent. Tijdens de recentste restauratie is ook de houten torenkoepelspits in prima staat teruggebracht.

In Eys ligt een zeldzame abschnitt-motte. Daar zijn er in heel Limburg nog maar drie van. Het is een historische kasteelberg op een deel van de Boereberg. In de Middeleeuwen stond hierop een versterking en een uitkijkpost. De mottes worden gekenmerkt door een goed uitzicht over een dal en zijn vrijgegraven uit een vooruitstekende kaap van een gebergte. De meeste mottes in Nederland zijn verdwenen om plaats te maken voor woningbouw of andere infrastructuur. Deze thans archeologische monumenten zijn tussen 1000 en 1300 aangelegd door de lokale adel. Uniek voor de Eyser motte is dat deze binnen de bebouwde kom ligt. De motte is in 2001 opgeknapt: bomen en struiken zijn gesnoeid, omdat ze anders op den duur zouden omwaaien en het talud en woningen onder aan de berg zouden kunnen beschadigen. De andere motte in Zuid-Limburg, Gracht Burggraaf, ligt bij Gulpen.

Juist ten oosten van het buurtschap Overeys ligt landgoed Goedenraad (Mr. dr. Froweinweg). Goedenraad, gelegen langs de Eyserbeek, bestaat uit een kasteel met boerderij en park, een majestueus beukenbos op een helling en enkele graslanden met een totale oppervlakte van 26 hectare. Kasteel Goedenraad is een specimen van Limburgse kastelenbouw in de 18e eeuw. Het oorspronkelijke kasteel, dat al vermeld wordt in 1365, is verwoest. Het slotcomplex is herbouwd rond 1764 (ankerjaartal). De boerderij uit 1764 is in 1777 herbouwd in Lodewijk XVI-stijl. Na 1971 is het complex gerestaureerd. Met de noordelijker gelegen hoeve Vogelzang vormde Goedenraad vroeger een grootleen van Valkenburg en leen van Eys. In 1243 wordt Goedenrade in leen gegeven aan Dirk Sceivart. In 1917 werd het gekocht door mr. dr. Frowein, directeur van de Staatsmijnen. Hij ligt begraven in het bos op de dalwand aan de noordelijke oever van de Eyserbeek. De weg door Overeys van Eys naar Simpelveld is naar hem genoemd.

Goedenraad is een veelzijdig gebied, met zowel zeer duidelijk door de mens beïnvloede delen als stukken waar de natuur zijn gang mag gaan. In de tuin is een gegraven vijver aanwezig. Deze wordt voor een deel gevoed door schoon bronwater. Aan de noordzijde van de beek liggen door rundvee begraasde graslanden, grenzend aan een oud hellingbos. In dit bos zijn tot 35 meter hoge beuken en gewone essen, sommige meer dan 200 jaar oud, aspectbepalend. Het bosgebied van het landgoed is voor wandelaars vrij toegankelijk op wegen en paden. De omgeving van het kasteel, de binnenplaats en de kasteeltuin zijn vanwege privacy van de bewoners niet toegankelijk. De landerijen bij Trintelen en het Eyserbos zijn alle vanaf wegen en paden goed te bekijken. Tussen de landerijen en door het bos loopt een pad. Vanuit het Eyserbos heeft u zicht op het kasteelpark.

De Trintelerhof, Eyserweg 2, in Buurtschap Trintelen is een gesloten hoeve met bedrijfsgebouwen van Kunradersteen en bakstenen woonhuis, beide 18e eeuws.
Aan de Eyserweg 1 staat een hoeve van Kunradersteen met zadeldak, met naar voren open erf. Woonhuis uit 1827.

Het Eyserbos, ten zuidwesten van de Eyserheide, is door het tijdschrift Fiets uitgeroepen tot de pittigste helling voor fietsers. Waarbij de ‘moeilijkheidsgraad’ bepaald is in relatie tot het gemiddelde stijgingspercentage en de lengte van de helling. De top van de Eyserberg ligt op 190 meter, de klim is 900 meter lang en heeft een gemiddeld stijgingspercentage van 10%.

In 1998 heeft Natuurmonumenten een gebied van 6 hectare op het Plateau bij Eys aangekocht, ter bescherming van de korenwolf. De korenwolf is een veldhamster en vandaag de dag een van de zeldzaamste diersoorten in Nederland. Hij wordt dan ook met uitsterven bedreigd. Natuurmonumenten wil in diverse plaatsen gebieden aankopen ter bescherming van deze veldhamster. De resultaten in het landschap zullen voor iedereen snel zichtbaar zijn; prachtige akkers met klaprozen, kamille en korenbloemen. Verder is onder meer 3,5 hectare bij de Schinveldse Es aangekocht en een akkerreservaat van 40 hectare bij Sibbe. Daar zijn in 2002 vijfentwintig korenwolfpaartjes uitgezet.