Laatste update 24/09/2025 door Redactie
In het oosten van de provincie Limburg, ten noordoosten van Maastricht en vlak bij de Duitse grens, ligt de stad en gemeente Heerlen. De gemeente omvat de woonkernen Heerlen en Hoensbroek, en grenst aan onder andere Landgraaf, Voerendaal, Kerkrade, Simpelveld en Brunssum. Het landschap is heuvelachtig en wordt gekenmerkt door beekdalen, bossen en voormalige mijnterreinen die zijn omgevormd tot groene zones. Dankzij de ligging nabij de Brunsummerheide, het Imstenraderbos en het natuurgebied Terworm, is Heerlen een aantrekkelijke bestemming voor wandelaars, fietsers en cultuurliefhebbers.
Verklaring van de naam Heerlen
De naam Heerlen is afgeleid van het middeleeuwse Herle, een versterkte nederzetting die in 1244 werd herbouwd door de Brabanders. In de Romeinse tijd stond de plaats bekend als Coriovallum, een civiele nederzetting op het kruispunt van twee belangrijke heirbanen: van Boulogne-sur-Mer naar Keulen en van Xanten naar Trier. Een granieten zuil op het Raadhuisplein markeert deze historische kruising.
Geschiedenis
Heerlen kent een rijke geschiedenis die teruggaat tot de prehistorie. In 1997 ontdekten archeologen op de Schelsberg een nederzetting uit de Michelsbergcultuur (4400–3500 v.Chr.), omgeven door greppels en wallen. Het is de eerste vondst van dit type aardwerken in Nederland.
Tijdens de Romeinse periode was Coriovallum een belangrijk handelscentrum. In 1940 werd bij toeval een Romeins badhuis ontdekt. De fundamenten zijn bewaard gebleven en vormden jarenlang het hart van het Thermenmuseum. Sinds september 2024 is het museum gesloten vanwege een grootschalige verbouwing. In 2027 opent hier het nieuwe Romeins Museum, dat het erfgoed van Coriovallum in een moderne setting zal presenteren.
Hoewel het Thermenmuseum Heerlen tot 2027 gesloten is vanwege een grootschalige verbouwing, blijft het Romeinse verleden zichtbaar via de tijdelijke Pop-up Het Romeins Museum. Deze pop-up bevindt zich op de begane grond van De Vondst, aan het Raadhuisplein 20 in Heerlen, en toont de tentoonstelling Romeinse Villa’s in Zuid-Limburg met topstukken uit onder meer het Rijksmuseum van Oudheden en het Limburgs Museum. Bezoekers ontdekken hoe de Romeinen leefden en werkten, precies daar waar hun villa’s ooit stonden. De locatie ligt op loopafstand van station Heerlen en is geopend van dinsdag tot en met zondag tussen 13:00 en 17:00 uur. Google Maps: Raadhuisplein 20, Heerlen.
In de middeleeuwen ontwikkelde Heerlen zich rond het Landsfort Herle, waarvan delen nog zichtbaar zijn bij de Pancratiuskerk, de Schelmentoren en de pastorie. De stad werd omgeven door wallen en kende een verdedigbare structuur.
Vanaf de 16e eeuw speelden de beken Caumerbeek en Geleenbeek een belangrijke rol als energiebron voor watermolens. In de gemeente zijn nog vijf historische molens te vinden: de Weltermolen, Oliemolen, Caumermolen, Eikendermolen en Schandelermolen. Sommige zijn nog steeds functioneel en te bezichtigen.
De grootste transformatie vond plaats in de 20e eeuw, toen Heerlen uitgroeide tot het centrum van de Limburgse mijnindustrie. Van de twaalf mijnen in Zuid-Limburg lagen er elf in en rond Heerlen. De schachttoren van de voormalige Oranje Nassau I is bewaard gebleven als industrieel monument, gelegen achter het huidige CBS-gebouw.
Na de sluiting van de mijnen in de jaren zeventig kreeg de regio een nieuwe impuls door de vestiging van rijksdiensten zoals het ABP, het CBS en de Open Universiteit. Voormalige mijnterreinen werden omgevormd tot woonwijken, bedrijventerreinen en recreatiegebieden.
Toeristische wetenswaardigheden Heerlen
Heerlen biedt een breed scala aan bezienswaardigheden, van archeologische vondsten tot moderne winkelcentra en uitgestrekte natuurgebieden.
Kastelen en landgoederen
Aan de rand van de stad ligt Landgoed Terworm, een beschermd natuurgebied van 225 hectare dat wordt beheerd door Natuurmonumenten. Het gebied bestaat uit bossen, kalkgraslanden, akkers en beekdalen, en biedt diverse wandel- en fietsroutes.
Adres: Terworm 5, 6411 RV Heerlen
Openingstijden: Vrij toegankelijk
Entree: Gratis
OV: Buslijn 21, halte Heerlen Terworm
Parkeren: Gratis bij het landgoed
Google Maps: Terworm 5, Heerlen
In het nabijgelegen Hoensbroek bevindt zich het imposante Kasteel Hoensbroek, een van de grootste kastelen van Nederland. Bezoekers kunnen hier meer dan 40 vertrekken verkennen, waaronder een kerker, een middeleeuwse toren en barokke zalen.
Adres: Klinkertstraat 118, 6433 PB Hoensbroek
Openingstijden: Dagelijks 10:00–17:30
Entree: €4,95 (volwassenen), €4,50 (65+), €3,25 (kinderen 4–12 jaar), gratis <4 jaar
OV: Buslijn 21, halte Hoensbroek Kasteel
Parkeren: Gratis
Google Maps: Klinkertstraat 118, Hoensbroek
Natuur en wandelen
De Brunsummerheide is een uitgestrekt natuurgebied met heide, bossen en zandvlaktes. In augustus en september kleurt de heide paars. Hier worden onder andere boomleeuweriken, nachtzwaluwen, zandhagedissen en gladde slangen waargenomen.
Het Bezoekerscentrum Brunssummerheide biedt informatie over flora, fauna en wandelroutes. Er is ook een pannenkoekenhuis, sterrenwacht en speelweide.
Adres: Schaapskooiweg 99, 6414 EL Heerlen
Openingstijden: Dinsdag t/m zondag 10:00–17:00
Entree: Gratis
OV: Buslijn 21, halte Brunssummerheide
Parkeren: Gratis
Google Maps: Schaapskooiweg 99, Heerlen
Lokale tips en weetjes
- De Schelmentoren aan het Pancratiusplein is een 12e-eeuwse toren met een folterkamer uit de bokkenrijdersperiode. De inscriptie “1766 Geerechts van Heerle” is nog zichtbaar in de houten spiltrap.
- De Sint Martinuskerk in Welten bezit een relikwie van de H. Marculphus en is lokaal van religieuze betekenis. De kerk heeft een middeleeuwse toren en een luidklok uit 1519.
- De woonboulevard Heerlen trekt jaarlijks miljoenen bezoekers en biedt een van de grootste concentraties woonwinkels in Nederland.
Bronnen
- Thermenmuseum Heerlen en Het Romeins Museum – informatie over Romeins erfgoed, tentoonstellingen en bezoekgegevens
- Natuurmonumenten – beheer en toegankelijkheid van Landgoed Terworm en Brunssummerheide
- Kasteel Hoensbroek – openingstijden, entreeprijzen en activiteiten in het kasteel
- Reliwiki – historische gegevens over de Schelmentoren, Sint Martinuskerk en andere kerkelijke gebouwen in Heerlen
- Bisdom Roermond – informatie over de relikwie van H. Marculphus en religieuze betekenis van de Sint Martinuskerk
- Molendatabase – overzicht en status van watermolens in de gemeente Heerlen
- Regionaal Historisch Centrum Limburg – documentatie over het mijnverleden en stedelijke ontwikkeling van Heerlen
- Erfgoednet Limburg – archeologische context van Coriovallum en Romeinse wegen
- Alle Wandelroutes – officiële wandelroutebeschrijvingen in Zuid-Limburg