Den Ham, Groningen

Laatste update 23/09/2025 door Redactie

In het westen van de provincie Groningen, in de gemeente Westerkwartier, ligt het dorp Den Ham. Deze landelijke plaats bevindt zich tussen dorpen als Zuidhorn, Oldehove, Ezinge, Saaksum en Garnwerd, en maakt deel uit van een streek die bekendstaat om haar wierden, middeleeuwse kerken en karakteristieke Groningse boerderijen. Den Ham ligt in een open landschap van kleigronden en sloten, met zicht op de uitgestrekte velden van het Reitdiepgebied. De omgeving is geliefd bij wandelaars en fietsers die rust, historie en natuur willen combineren.

Verklaring van de naam

De naam Den Ham verwijst naar een afgeperkt of omheind stuk land. In bredere zin werd “ham” ook gebruikt voor een dorpsgemeente of nederzetting. In een kerkelijk register uit circa 1475 komt de naam Den Ham niet voor, maar wel “Horham”, mogelijk een oudere benaming. “Hor” zou kunnen verwijzen naar “hore”, het Oudfriese woord voor slijk, wat duidt op de natte bodemgesteldheid van het gebied. Tegenwoordig is Den Ham een compacte dorpskern, ontstaan uit de historische gehuchten De Knijp en Biggestaart, die inmiddels aan elkaar zijn gegroeid.

Geschiedenis

Den Ham ligt op een gave wierde, een kunstmatige woonheuvel die bescherming bood tegen overstromingen. Het kerkje van Den Ham, gelegen op deze wierde, dateert vermoedelijk uit de zestiende eeuw. In 1729 werd het gebouw vrijwel volledig herbouwd. Bij werkzaamheden in 1851 werd een grafkelder ontdekt, bestemd voor leden van de adellijke familie De Mepsche, die in de regio aanzienlijke bezittingen had. Het orgel in de kerk stamt uit 1899 en werd in 1997 gerestaureerd. Sinds 1978 is het kerkje eigendom van de Stichting Oude Groninger Kerken, die zich inzet voor het behoud van religieus erfgoed in de provincie.

Een bijzonder historisch bouwwerk in Den Ham is de Hamsterborg, ook wel bekend als de Piloersemaborg. Deze borg is de enige overgebleven versterkte woning in de gemeente Westerkwartier. De oorsprong van de borg ligt in de zestiende eeuw, toen het gebouw werd bewoond door leden van het geslacht De Mepsche. In 1633 werd de borg herbouwd ten noorden van het oorspronkelijke Piloersema. Het grootste deel van het huidige gebouw stamt uit die periode. In 1699 werd de borg verkocht aan boeren, en in 1838 kwam het in handen van Tonnis Bartels Wieringa, bijgenaamd “Tun van Beswerd”, die op het nabijgelegen gehucht Beswerd woonde. Hij verwierf in zijn leven zeven boerderijen met in totaal 275 bunder land, waaronder de Hamsterborg. In 1998–1999 werd het gebouw grondig gerenoveerd en is sindsdien in gebruik als woonhuis en locatie voor kleinschalige culturele activiteiten.

Een opvallend element in het landschap is de Spanjaardsdijk, die zijn naam niet dankt aan Spaanse troepen, maar aan een huis genaamd “Spanje” dat aan de dijk lag. In de volksmond werd dan ook gesproken van “Spanjediek”. Deze dijk is een voorbeeld van de vele regionale waterwerken die het Groningse landschap vormgeven en beschermen.

Toeristische wetenswaardigheden

Den Ham biedt bezoekers een rustige, historische omgeving met een aantal bijzondere bezienswaardigheden. Het kerkje van Den Ham, gelegen aan de Ds. Koppiusweg, is een karakteristiek voorbeeld van Groninger dorpsarchitectuur.
Adres: Ds. Koppiusweg 42, 9833 PD Den Ham
Openingstijden: op afspraak via Stichting Oude Groninger Kerken
Entree: gratis, vrijwillige bijdrage welkom
Parkeren: langs de dorpsstraat
OV-bereikbaarheid: bushalte aan de Provincialeweg, lijn 35 (Qbuzz)
Google Maps: Ds. Koppiusweg 42, Den Ham

De Hamsterborg is niet vrij toegankelijk, maar het gebouw is van buitenaf goed zichtbaar en ligt in een fraai landschap van sloten, bomenrijen en akkers.
Adres: Sietse Veldstraweg 25, 9833 TA Den Ham
Google Maps: Sietse Veldstraweg 25, Den Ham

Voor wandelaars is het gebied rond Den Ham aantrekkelijk vanwege de combinatie van cultuurhistorie en natuur. Een aanbevolen route is de Wierdenpad-etappe tussen Ezinge en Den Ham, die voert langs oude kerken, boerderijen en dijken. Fietsers kunnen gebruikmaken van het knooppuntennetwerk Westerkwartier, met routes richting Zuidhorn, Oldehove en het Reitdiepgebied.

Een lokale tip is het Dorpshuis Den Ham, waar regelmatig kleinschalige evenementen worden georganiseerd, zoals lezingen, muziekavonden en streekmarkten. In de zomermaanden is er een open tuinendag, waarbij bewoners hun tuinen openstellen voor bezoekers.

Op culinair gebied biedt de regio diverse mogelijkheden. In het nabijgelegen Ezinge bevindt zich Herberg Onder de Linden, een restaurant met een Michelinster, gevestigd in een monumentaal pand. In Zuidhorn zijn meerdere cafés en lunchrooms met streekproducten op de kaart.

De gemeente Westerkwartier, waartoe Den Ham behoort, omvat naast bovengenoemde dorpen ook plaatsen als Grijpskerk, Niekerk, Marum, Tolbert, Leek, Grootegast, Sebaldeburen en Doezum. De regio staat bekend om haar coulisselandschap, wierdenstructuur en rijke agrarische traditie.

Bronnen

• Gemeente Westerkwartier https://www.westerkwartier.nl Gebruikt voor informatie over gemeentelijke indeling, dorpsstructuur en bereikbaarheid.
• Stichting Oude Groninger Kerken https://www.groningerkerken.nl Gebruikt voor gegevens over het kerkje van Den Ham, restauratie en eigendom.
• Piloersemaborg https://piloersema.nl Gebruikt voor historische informatie over de borg, bewoners en renovatie.
• Routebureau Groningen https://www.routesingroningen.nl Gebruikt voor wandel- en fietsroutes in en rond Den Ham.
• Herberg Onder de Linden https://www.herbergonderdelinden.nl Gebruikt voor culinaire informatie en locatie nabij Den Ham.
• Qbuzz Groningen https://www.qbuzz.nl Gebruikt voor OV-bereikbaarheid en actuele dienstregeling.
• Groei & Bloei Zuidhorn https://zuidhorn.groei.nl Gebruikt voor bevestiging van de Open Tuinendag in Den Ham en omliggende dorpen.
• Dorpshuis Den Ham https://www.facebook.com/dorpshuisdenham Gebruikt voor informatie over kleinschalige evenementen en activiteiten in het dorpshuis