Achtkarspelen, Friesland

Laatste update 23/09/2025 door Redactie

Achtkarspelen ligt in het noordoosten van Friesland, waar uitgestrekte veenpolders en groene houtwallen de horizon tekenen. Van noord naar zuid reikt de gemeente vanaf de grens met de provincie Groningen tot aan de uitlopers van het landelijke Opsterland, terwijl westelijk de Friese hoofdstad Leeuwarden en zuidelijk stad Drachten binnen een half uur te bereiken zijn. In het weidse coulisselandschap liggen elf dorpen, met Buitenpost als bestuurlijk hart en dorpen als Augustinusga, Boelenslaan, Drogeham, Gerkesklooster-Stroobos, Harkema, Kootstertille, Surhuisterveen, Surhuizum, Twijzel en Twijzelerheide als schakels in een eeuwenoud netwerk van akkers, houtwallen en vaarten. Langs de Fabryksfeart en de smalle tracés van de vroegere turfvaart geven fietspaden zoals het Geale Atsmapaad en de Mûntsegroppe een moderne laag recreatie over deze historische infrastructuur.

Verklaring van de naam

De naam Achtkarspelen stamt uit 1338, toen geestelijken en voorname families uit acht parochies samenkwamen als de grietenij “Octo Parrochiae”. Deze acht kerspelen waren Tortwalda, Suderhusum, Sancto Augustino, Asterham, Westerham, Optwijsel, Uppost en Lytsepost. Met de komst van het Fries als bestuurstaal zijn die Latijnse namen verbasterd tot de huidige dorpsnamen zoals Augustinusga, Surhuisterveen en Twijzelerheide. Het achtervoegsel ‘-ga’ of ‘-um’ wijst op een nederzetting, terwijl ‘-veen’ of ‘-ham’ duidt op respectievelijk veenmoerassen en nederzettingen op hoger gelegen gronden. Zo weerspiegelt de naam Achtkarspelen de middeleeuwse bestuursindeling én de geografische verscheidenheid van bos, veen en droogmakersland.

Geschiedenis

In de late middeleeuwen brachten de twee kloosters ‘Jerusalem’ bij Gerkesklooster en ‘Sepulchrum S. Mariae’ bij Drogeham de vervening op gang, waarna turf via trekschepen over de Fabryksfeart naar Leeuwarden ging. Tegelijk rezen langs de tochten houtwallen en elzensingels op als erfafscheiding en windkering. Rond 1500 werden de kerspelen officieel de zesde grietenij van het Friese Oostergo, waarna in 1580 door de Geuzen het rooms-katholieke kloosterbezit afnam en de turfhandel in handen kwam van Utrechtse kooplieden.

De negentiende eeuw bracht verharde wegen en de spoorlijn Leeuwarden–Groningen, die bij Buitenpost een station kreeg. Oude poldermolens maakten plaats voor stoomgemalen, maar korenmolen De Mûnts in Buitenpost bleef maalvaardig en kreeg rijksmonumentstatus. Ook in Augustinusga staat de traditionele tjasker als voorbeeld van Friese molentechniek. In 2008 openden de fietspaden Geale Atsmapaad en de tweede fase van de Mûntsegroppe, vernoemd naar voorvechters van agrarisch natuurbeheer, die bezoekers langs de oude vervenersroutes voeren. In 2008 kreeg de grietenij officieel gemeentelijke status als Achtkarspelen, waarin elf dorpen zich verbinden voor landschapsonderhoud, erfgoedzorg en toeristische ontwikkeling.

Toeristische wetenswaardigheden

Langs de rand van Buitenpost herbergt korenmolen De Mûnts nog steeds maaldemonstraties op vaste tijden, terwijl in de voormalige kloosterboerderij de kruidentuin De Kruidhof een collectie geneeskrachtige planten toont. Bezoekers krijgen inzicht in historische tuinaanleg en moderne permacultuur, met een theehuis waar biologische kruidenthee wordt geschonken. Niet ver daarvandaan geven bronzen beelden in beeldentuin De Estrik bij Surhuisterveen een eigentijdse vertaling van landschap en historie, gecombineerd met een atelier voor lokale kunstenaars. In hetzelfde dorp biedt het Optiek Museum en Munt- en Penningkabinet een schat aan historische brillen, waardevolle munten en penningen uit achttiende- en negentiende-eeuwse collectie’s.

Het recreatiecomplex Strandheem aan de zuidrand van Surhuisterveen heeft een kunstmatige plas voor zwemmen, beachvolleybal en kanoën, omzoomd door zonneweiden en speelterreinen. Vanaf de oever vertrekken kanotochten door rietmoerassen, waarbij grutto’s en wilde eenden geregeld hun rust nemen op de ondiepe oeverzones. Ook het Veenkloosterbos ten noordwesten van Buitenpost nodigt uit tot wandelen langs kronkelende paden, langs pingo’s – overblijfselen van eeuwenoude ijsmassa’s – en door beukenlanen die in de herfst branden van kleur.

Fietsers en wandelaars volgen gemarkeerde routes als het ‘Rondje Achtkarspelen’, een 110 kilometer lange tocht langs alle elf kernen. Onderweg passeren zij monumentale brinkboerderijen in Twijzel, de tjasker van Augustinusga, de escargotkwekerij De Kinkhoorn in Drogeham, waar slakken na een jaar kweek klaarliggen voor de culinaire markt, en pannenkoekenhoeve Fan’t Famke in Augustinusga, bekend om houtgestookte pannenkoeken. Langs de dorpen staan muurschilderingen en lokale sculpturen, een openluchtmuseum waarvan de thema’s variëren van turfwinning tot veenkoloniaal leven.

Evenementen markeren de kalender. In april organiseren imkers van de Friese Bijenhoudersvereeniging de ‘Bloemen- en Honingdag’ in De Kruidhof, met rondleidingen en proeverijen van lindehoning en bramenhoning. Tijdens het Rondje Kunst Achtkarspelen in augustus openen ateliers in Twijzel hun deuren, terwijl in september de oogstdagen in de dorpen versierde brinken en akkers in herfstkleuren zetten. In de winter, zodra vorst de sloten tovert tot spiegelend ijs, prepareren buurtbewoners de ‘Achtkarspelen Polderbaan’ voor natuurijs­schaatsen.

Drie lokale tips verrijken het bezoek. In Surhuizum, het hoogste dorpshart van Friesland op 26 meter boven NAP, geniet men bij helder weer van vergezichten over de Waddenzee. In Kootstertille biedt de watertoren bij speciale open dagen een panoramaterras op vijftig meter hoogte, waar foto­grafen de houtwallen en vaarten als golvende lijnen vastleggen. En in de bermen rond Twijzelerheide is in mei de beschermde en zeldzame moerasorchidee te zien die in weinig andere Friese gemeenten voorkomt.

Praktische informatie voor drie hoofdlocaties:

  • De Kruidhof vindt u aan Kloosterstraat 44 in Buitenpost, 9285 TG. Dagelijks geopend van april tot en met oktober van 10:00 tot 17:00. Toegang kost €6,00 voor volwassenen en €3,50 voor kinderen tot en met twaalf jaar. Parkeren kan gratis direct bij de ingang. OV-reizigers nemen buslijn 30 vanaf station Buitenpost, halte Klooster. Google Maps: https://maps.google.com/?q=Kloosterstraat+44+Buitenpost
  • Strandheem ligt aan Strandheem 1 in Surhuisterveen, 9285 TZ. Open van 09:00 tot 21:00 uur in de maanden mei tot en met september. Entree voor volwassen €3,50 en voor kinderen tot 12 jaar €2,00. Parkeerplaatsen bevinden zich bij de hoofdingang; ’s avonds extra parkeerplek langs de dijk. Buslijnen 30 en 31 stoppen bij halte Strandheem. Google Maps: https://maps.google.com/?q=Strandheem+1+Surhuisterveen
  • Themapark De Spitkeet aan Silkeweg 2 in Harkema, 9289 PL, verwelkomt bezoekers van april tot en met oktober op woensdag tot en met zondag van 11:00 tot 17:00. Entree bedraagt €7,50 voor volwassenen en €4,00 voor kinderen tot en met twaalf jaar. Parkeren kan gratis naast het keetgebouw. OV-reizigers reizen met buslijn 35 naar halte Harkema Zuid, vijf minuten lopen. Google Maps: https://maps.google.com/?q=Silkeweg+2+Harkema

Bronnen

Plaats een reactie