Briltil, Groningen

Laatste update 23/09/2025 door Redactie

In het noorden van de provincie Groningen, op de grens met Friesland, ligt het dorp Briltil. Het maakt deel uit van de gemeente Westerkwartier en grenst direct aan Zuidhorn. Andere nabijgelegen plaatsen zijn Noordhorn, Niekerk, Grijpskerk en, aan de Friese kant, Gerkesklooster en Stroobos. Het dorp ligt aan het Hoendiep en het Niekerkerdiep, twee waterwegen die al eeuwenlang een belangrijke rol spelen in de scheepvaart en handel tussen Groningen en Friesland. De ligging aan deze vaarverbindingen maakt Briltil tot een aantrekkelijke plek voor watersporters en passanten.

Verklaring van de naam

De naam Briltil is ontstaan vóór 1600 en verwijst naar twee elementen. Het achtervoegsel “-til” duidt op een ophaalbrug, die hier vroeger over het Hoendiep lag. Zo’n brug is er nog steeds, al dateert de huidige versie uit 1985. Het eerste deel van de naam, “Bril”, is ontleend aan landerijen ten noorden van het Niekerkerdiep. De naam Hoendiep zelf is waarschijnlijk afgeleid van het weidegebied “De Hoen”, dat vroeger direct buiten de stad Groningen lag. Ook gebieden als de Galanden en de Noord- en Zuidhorner Ga werden destijds “De Hoen” genoemd.

Geschiedenis

Tussen 1654 en 1657 liet de provincie Groningen het Hoendiep graven, als verbinding van de stad Groningen naar Stroobos in Friesland. Daarbij werd deels gebruikgemaakt van een ouder kanaal dat rond 1575 door Caspar de Robles was gegraven voor militaire doeleinden. Langs het nieuwe kanaal kwamen vier schutsluizen, destijds “verlaten” genoemd, en een trekweg die later met puin werd verhard. De sluizen lieten alleen kleinere schepen door, zoals tjalken en snikken met een laadvermogen tot 20 ton.

In de 19e eeuw ontwikkelde Briltil zich tot een bedrijvig buurtschap. Het dorp kende meerdere molens, waaronder een oliemolen naast de boerderij van de familie Rosema (nu huisnummer 46), die olie perste uit kool- en raapzaad. Deze molen brandde in 1840 af en werd vervangen door een pelmolen, die tot 1896 in gebruik bleef. Verder waren er pelmolens van de families Homan en Büchli, die gerst tot gort verwerkten. Ook stond er een houtzaagmolen van de familie Nijland, op de plek waar later de gebouwen van het Waterschap Westerkwartier kwamen. Van Enumatil tot het Noordhornertolhek stonden destijds acht molens.

Een belangrijke werkgever was de scheepswerf van Barkmeyer, die samen met de zuivelfabriek Lijempf (Leeuwarder IJs- en Melk Producten Fabriek) en het waterschap zorgde voor veel bedrijvigheid. Door deze concentratie van industrie kreeg Briltil de bijnaam “Zaanstreek van het Noorden”.

In de 20e eeuw verdwenen veel van deze bedrijven en molens. De zuivelfabriek werd in 2002 gesloopt, en van de molens resteren alleen nog enkele molenaarshuizen als stille getuigen van het verleden.

Toeristische wetenswaardigheden

Tegenwoordig is Briltil een rustig dorp met circa 230 inwoners, maar het heeft nog steeds een sterke band met het water. Aan het Hoendiep en het Niekerkerdiep ligt een goed uitgeruste jacht- en passantenhaven. Deze haven is een populaire overnachtingsplek voor jachtschippers die binnendoor via Friesland en Groningen naar Duitsland varen of het Lauwersmeer willen bereiken. In de directe omgeving van de haven is een kleine campingvoorziening en een restaurant te vinden.

Jachthaven Briltil – Gelegen aan het Hoendiep, met ligplaatsen, stroomvoorziening, sanitair en water. Geschikt voor passanten en vaste ligplaatshouders.
Google Maps: https://www.google.com/maps/place/Jachthaven+Briltil

Niekerkerdiep – Rustig vaarwater dat Briltil verbindt met omliggende dorpen en het Friese merengebied.
Google Maps: https://www.google.com/maps/place/Niekerkerdiep

Lokale tips en weetjes:

  • In de zomer is het Hoendiep populair bij kanoërs en suppers, die vanaf Briltil richting Groningen of Friesland peddelen.
  • In de omgeving zijn diverse fietsroutes, waaronder de Pronkjewailroute, die langs historische dorpen en landschappen voert.
  • Briltil ligt op korte afstand van het natuurgebied De Noorderriet, een moeras- en weidevogelgebied dat ideaal is voor vogelaars.

Fiets- en wandelroutes: Vanuit Briltil zijn er verbindingen met het Fietsknooppuntennetwerk Groningen. Een populaire route loopt via Zuidhorn en Noordhorn naar het Reitdiepdal. Wandelaars kunnen het Hoendiep-pad volgen, dat langs het water en door het open Groninger landschap voert.

Seizoensgebonden activiteiten:

  • Zomerbraderie Zuidhorn – op loopafstand van Briltil, met kraampjes, muziek en activiteiten.
  • Open Monumentendag Westerkwartier – met openstelling van historische panden in de regio.
  • Sloepentocht Hoendiep – jaarlijks evenement waarbij boten versierd door het kanaal varen.

Culinaire adressen in de omgeving:

  • Restaurant In ’t Holt 1654 in Zuidhorn – streekgerechten in historisch pand.
  • Eetcafé De Opstal in Noordhorn – gemoedelijke sfeer en lokale specialiteiten.
  • Theetuin Blotevoetenhof in Niekerk – lunch en huisgemaakte taart in een landelijke setting.

Bronnen

Plaats een reactie