Laatste update 01/09/2025 door Redactie
Tussen de rivier Zaan en het Noordzeekanaal ligt Zaandam, het stedelijke hart van de gemeente Zaanstad. Deze gemeente omvat de kernen Zaandam, Zaandijk, Koog aan de Zaan, Westzaan, Wormerveer, Krommenie en Assendelft. De stad ligt gunstig ten opzichte van Amsterdam en Haarlem en heeft goede verbindingen per trein, bus en auto. Het omliggende landschap wordt bepaald door waterwegen, polders, historische lintbebouwing en industrieel erfgoed.
Verklaring van de naam
De naam Zaandam verwijst naar de dam die in de middeleeuwen in de Zaan werd aangelegd om het water te beheersen. Rond deze dam ontstond een nederzetting die door de gunstige ligging aan de rivier uitgroeide tot een centrum voor scheepvaart en industrie.
Geschiedenis
Vanaf de 17e eeuw bloeide Zaandam uit tot een belangrijk industrieel gebied, mede dankzij honderden windmolens die producten als hout, olie, verf en cacao verwerkten. Het was een van de eerste gebieden in West‑Europa waar de industriële revolutie op gang kwam, nog vóór de introductie van stoommachines in de 19e eeuw.
Zaandam speelde ook een rol in de wereldgeschiedenis: de Russische tsaar Peter de Grote verbleef hier in 1697 om het vak van scheepstimmerman te leren. Zijn verblijf wordt herdacht in het Czaar Peterhuisje, een van de oudste houten huizen van Nederland.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de stad zwaar getroffen door bezetting en repressie. Het Zaanse herdenkingsmonument op de Wilhelminabrug, ontworpen door Truus Menger en in 2001 onthuld, herdenkt onder meer de Februaristaking van 1941 en symboliseert waakzaamheid voor toekomstige generaties.
Toeristische wetenswaardigheden
- Locatie: Schansend, Zaandam
- Hoogtepunten: werkende molens, Zaanse houten huizen, ambachtelijke werkplaatsen
- Entree: buitengebied gratis, musea/molens tegen betaling
- Parkeren: betaald bij hoofdentree
- OV: 10 minuten lopen vanaf station Zaandijk Zaanse Schans
- Google Maps: Zaanse Schans
Czaar Peterhuisje
- Adres: Krimp 23, Zaandam
- Openingstijden: di–zo 10.00–17.00 uur
- Entree: volwassene € 5,00, kind € 2,50
- Parkeren: centrumlocaties en parkeergarages
- Google Maps: Czaar Peterhuisje
Zaanse herdenkingsmonument
- Locatie: Wilhelminabrug, centrum Zaandam
- Toegankelijk: hele dag vrij te bezoeken
- Google Maps: Wilhelminabrug Zaandam
Zaans Museum & Verkade Experience
- Adres: Schansend 7, Zaandam
- Openingstijden: dagelijks 10.00–17.00 uur
- Entree: volwassene € 14,50, kind € 6,00
- Google Maps: Zaans Museum
Lokale tips en weetjes
- Bezoek de Gedempte Gracht, een autoluwe winkelstraat in het centrum met moderne architectuur en uitzicht op historische panden langs de Zaan.
- In de zomer vinden er op de Zaan drakenbootraces plaats, waarbij teams in kleurrijke boten strijden.
- De Hembrugterrein‑wijk, voormalig militair industriegebied, is nu een creatieve hotspot met ateliers, horeca en evenementen.
- Langs de Zaanroute kun je per fiets of te voet meerdere molens en fabrieksmonumenten ontdekken.
- Bij het Zaantheater aan de rivier zijn regelmatig voorstellingen met uitzicht op de skyline van Zaandam.
Minder bekende plekken
- Darwinpark, een stadspark met natuurspeeltuin en stadsboerderij.
- Weefhuis in Zaandijk, galerie voor beeldende kunst aan de Zaan.
- De beeldengroep “De Houtwerker” in het centrum, als eerbetoon aan de houtzaagindustrie.
Bronnen
- Gemeente Zaanstad – Gegevens over gemeentelijke indeling, stedelijke voorzieningen en evenementen.
- Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed – Informatie over monumentenstatus van de Zaanse Schans, het Czaar Peterhuisje en beschermd stadsgezicht.
- Stichting Zaanse Schans – Praktische bezoekersinformatie over molens, musea en ambachten.
- 4 en 5 mei Comité Zaanstad – Historische achtergrond en betekenis van het Zaanse herdenkingsmonument, inclusief gegevens over ontwerp en onthulling.