Laatste update 28/08/2025 door Redactie
Op deze pagina de Integrale historische tekst over de route van Utrecht naar De Bilt, zoals vemeld in De Katholieke Illustratie (1874-75). De oorspronkelijke tekst is aangevuld met gemarkeerde lokale tips en voorzien van headings. Actuele aanvullingen of feitelijke wijzigingen zijn toegevoegd in italic.
Zij die het landelijk schoon van Utrechts naaste omgeving in al zijne heerlijkheid willen leren kennen, zullen zich zeker het meest bevredigd gevoelen wanneer zij de stad langs de Wittevrouwenbarrière verlaten. Sinds de poort gevallen is, heeft de Biltstraat, die naar het dorp van dien naam voert, een nieuwe bekoorlijkheid erlangd, die nog wordt verhoogd door den aanbouw van heerlijke villa’s, welke aan de beroemden Velper weg doen denken. Meer dan eene andere straat in en buiten de stad is deze weg getuige van de vreugde en het leed der bewoners. Op ongeveer tien minuten afstands van de barrière ligt het kerkhof voor de katholieken, zoodat men daar eiken dag meer dan een treurige stoet ziet heentrekken. Dit schijnt intussen niemand af te schrikken, want de Biltstraat is een der meest gezochte wandelwegen en meer dan eens in het jaar het toneel der dolzinnigste vreugde. ’t Is bekend dat te Utrecht de meest beroemde paardenmarkten worden gehouden, die door de kooplieden van alle natiën worden bezocht. Vooral is dit het geval met de zogenaamde palmpaardenmarkt. Wanneer men echter menschen van het vak mag gelooven, wordt reeds de meeste handel den dag te voren, dus op Palmzondag, in het dorp De Bilt gedreven, alwaar een aantal der beste paarden gestald en gedurende den ganschen dag afgedraafd en onder luidruchtig handgeklap aan den man gebracht worden. ’t Gevolg hiervan is dat in den namiddag het volk in massa’s naar De Bilt stroomt om van die luidruchtigheid getuige te zijn, en duizenden zich op dien weg bewegen. Tot heiliging van den zondag strekt dit zeker niet, evenmin als het zoogenaamde Pinkstermaandag houden. Dan is het te Zeist kermis en hoewel daaraan betrekkelijk weinig Utrechtenaren deelnemen, is toch alsdan de Biltstraat als met menschen bezaaid; het schijnt in ons geheele land niet te ontbreken aan voorwendsels tot het zoogenaamd Pinkstermaandag houden.
Historische en culturele evenementen
Gedurende deze eeuw is die straat ook somwijlen weken lang het tooneel geweest van eene zeldzame levendigheid, want het is de weg naar het kamp van Zeist. Sommige ouden van dagen weten nog nauwkeurig te vertellen hoe de Franschen daar huisgehouden hebben, toen generaal Marmont de bekende piramide van Austerlitz liet aanleggen ter verheerlijking van keizer Napoleon en het Fransche leger. Sindsdien zijn de vlakten bij Zeist herhaaldelijk in een groot legerkamp herschapen geweest, met op zondagen talloze bezoekers.
Lokale tip: Tegenwoordig is de Pyramide van Austerlitz nog steeds te bezoeken, met een klein museum en speeltuin. Ideaal voor een gezinsuitstap.
Monumenten en verdwenen gebouwen
Tot het jaar 1834 stonden vooraan op de Biltstraat nog de overblijfselen van het Kruisgasthuis, waarvan op St. Jorisdag van 1408 de eerste steen werd gelegd. De broederschap stelde zich voornamelijk tot taak het herbergen van arme lieden, die na sluiting van de stadspoorten arriveerden.
Opmerking: Het Kruisgasthuis bestaat niet meer; op de plek staan nu woningen.
Onderwijs en wetenschap
In hetzelfde jaar werd bij koninklijk besluit bepaald dat aan de Gildbrug een Rijks-veeartsenijschool zou worden opgericht. Deze beschikte over stallen, laboratoria, kabinetten en een plantentuin.
Lokale tip: Het huidige Universiteitscentrum Diergeneeskunde is nu gevestigd in Utrecht-De Uithof, maar de historische gebouwen aan de Biltstraat zijn nog steeds zichtbaar vanaf de weg.
Natuur en buitenplaatsen
Een weg met dubbele bomenrij leidt naar De Bilt, vroeger deel van de vrijheid van Utrecht. Langs de weg stroomt de Biltsche Grift. Het dorp kende veel te lijden onder troepenbewegingen, onder andere van Lodewijk XIV en generaal Molitor.
Tussen de stad en het dorp lagen landgoederen zoals Oostbroek, ooit een abdij gesticht door bisschop Godebaldus.
Lokale tip: Landgoed Oostbroek is vandaag een publiek toegankelijk wandelgebied van het Utrechts Landschap, met orchideeën en waterrijke zones. Startpunt: Bunnikseweg 39, De Bilt.
Einde van de abdij en overblijfselen
De abdij van Oostbroek werd in 1580 grotendeels gesloopt; het vrouwenklooster volgde kort daarna. Het terrein besloeg drie hofsteden en 170 bunders.
Opmerking: Van de abdij resteert enkel het landgoed; de kloosterboom bestaat niet meer.
Herkomst van de naam De Bilt
De naam zou verwijzen naar het bultige landschap of een groot beeld van de H. Laurentius in de kloosterkerk.
Lokale tip: Het centrum van De Bilt biedt nog steeds zichtbare historische panden langs de Dorpsstraat, gecombineerd met moderne horeca.
Bronnen
- Project Gutenberg – De Katholieke Illustratie (1874-75) – Integrale historische tekst over de route van Utrecht naar De Bilt, inclusief beschrijvingen van gebouwen, evenementen en abdijen.