Laatste update 25/07/2025 door Redactie
Nederland is onlosmakelijk verbonden met de iconische silhouetten van windmolens. Op het hoogtepunt van hun gebruik stonden er rond de 9 000 windmolens in ons land, die uiteenlopende taken vervulden zoals graan malen, hout zagen, papier maken, olie persen en polders droogmalen.
De opkomst van de windmolen
Geschiedkundigen zien de eerste Europese windmolens met horizontale as ontstaan in de 11e en 12e eeuw. In Nederland wordt in 1221 voor het eerst melding gemaakt van een molen bij het Zeeuws-Vlaamse Willemskerke. Deze vroege houten standerdmolens maalden graan voor lokale gemeenschappen en vormden de basis voor latere verbeteringen.
Technische evoluties
In de vijftiende eeuw kreeg de standerdmolen een draaibare kap en werd de bovenkruier geïntroduceerd. Dankzij dit kruiwerk kon de kap 360° draaien, wat de efficiëntie sterk verhoogde. Deze ontwikkeling was cruciaal om de molenwieken optimaal in de wind te zetten en daarmee het rendement te verbeteren.
Poldermolens en droogmaking
Rond 1400 ontstonden de eerste poldermolens in Nederland, speciaal bedoeld om water uit laaggelegen land te pompen. Een bekend voorbeeld is de Beemsterpolder, die in 1612 droogviel dankzij een groep van vijftig molens. Sinds 1999 staat dit polderlandschap op de UNESCO-Werelderfgoedlijst als symbool van vroegmoderne waterbeheersing.
Gouden Eeuw en industriële revolutie
Tijdens de Gouden Eeuw verdrievoudigde het aantal molens voor uiteenlopende industriële toepassingen, zoals houtzagerijen voor de scheepsbouw. Rond 1850 nam de stoommachine de bemalingstaken over, waarna veel windmolens stilvielen of werden ontmanteld. Desondanks bleef de technologische erfenis van deze molens van onschatbare waarde voor de Nederlandse industriegeschiedenis.
Erfgoed en behoud
Na de Tweede Wereldoorlog raakte het merendeel van de molens buiten bedrijf, maar het besef groeide dat ze een nationaal monument vormen. De Vereniging De Hollandsche Molen zet zich sinds 1923 in voor behoud en restauratie. Tegenwoordig zijn er nog ongeveer 1200 molens te zien, waarvan velen maalvaardig zijn en bezoekers welkom heten voor rondleidingen.
Iconische molenlocaties
- Kinderdijk: hier liggen 19 achttiende-eeuwse poldermolens in perfecte staat, onderdeel van een UNESCO-site en bereikbaar via wandel- en fietsroutes.
- Zaanse Schans: een openluchtmuseum met molens uit de zeventiende en achttiende eeuw, ooit een van de eerste industriële gebieden ter wereld met meer dan 600 molens in bedrijf.
Bezoek en beleven
Elk jaar tijdens de Nationale Molendag in het tweede weekend van mei openen honderden molens hun deuren voor publiek. Molenliefhebbers kunnen meel malen, zagen zien gebeuren of een klim maken naar de kap voor panoramisch uitzicht. Veel molens organiseren daarnaast educatieve workshops en demonstraties over hun historische werking.
Nederlandse windmolens verbinden eeuwenoude innovatie met cultuurhistorie. Ze illustreren hoe ingenieuze technieken het water beheersten en industrie aandreven. Een bezoek aan deze monumenten biedt niet alleen een kijkje in het verleden, maar inspireert ook ideeën voor duurzame oplossingen in de toekomst.