Laatste update 02/09/2025 door Redactie
Tytsjerksteradiel ligt in het noordoosten van de provincie Friesland en wordt gekenmerkt door het afwisselende Wâldenlandschap: besloten weilanden omzoomd door elzensingels, historische dorpslinten en uitgestrekte meren en vaarten. De gemeente heeft zowel een rijk agrarisch verleden als bijzondere natuurgebieden, waardoor het een geliefde bestemming is voor fietsers, wandelaars en watersporters.
Plaatsen binnen de gemeente Tytsjerksteradiel: Aldtsjerk, Bartlehiem (gedeeltelijk), Burgum, Earnewâld, Eastermar, Garyp, Gytsjerk, Hurdegaryp, Jistrum, Mûnein, Noardburgum, Oentsjerk, Ryptsjerk, Sumar, Suwâld, Tytsjerk en Wyns.
Verklaring van de naam
De gemeentenaam Tytsjerksteradiel verwijst naar het historische bestuursgebied (grietenij) rond het dorp Tytsjerk. Het achtervoegsel -adiel stamt uit het Oudfries en betekent ‘deel’ of ‘district’, waarmee het vroeger een rechtsgebied aanduidde.
Geschiedenis
De streek kent bewoning sinds de middeleeuwen, toen de hoger gelegen zandkoppen langs de waterwegen werden ontgonnen voor landbouw. De dorpen ontwikkelden zich vaak langs oude wegen of op kruispunten van vaarten en tochten. Het landschap van houtwallen en boomrijen ontstond door perceelafscheidingen en heeft tot op de dag van vandaag zijn besloten karakter behouden.
Burgum, het grootste dorp, groeide uit tot bestuurlijk en economisch centrum. Earnewâld ontwikkelde zich rond de turfwinning en scheepvaart en ligt nu midden in een Nationaal Park. Kleine dorpen als Wyns en Aldtsjerk bewaren nog altijd hun historische dorpsgezichten met kerktorens, pastorieën en boerderijen.
Toeristische wetenswaardigheden
- Nationaal Park De Alde Feanen – Uitgestrekt laagveenmoeras met meren, petgaten en rietlanden, populair bij vogelliefhebbers en watersporters.
Bezoekerscentrum: Koaidyk 8a, 9264 TP Earnewâld
Openingstijden: ma–zo 10.00–17.00 uur
Toegang: gratis, boot- en fietsverhuur ter plaatse
OV: busverbinding naar Earnewâld vanaf Leeuwarden of Drachten
Google Maps - Skûtsjemuseum Earnewâld – Museum over de geschiedenis van de Friese vrachtschepen en de skûtsjevaart.
Adres: Geau 12, 9264 TE Earnewâld
Openingstijden: apr–okt di–za 10.00–17.00 uur, zo 13.00–17.00 uur
Entree: € 5,00 volwassenen, kinderen € 2,50
Google Maps - It Damshûs Nij Beets – Openluchtmuseum over turfwinning en arbeidersleven in de Friese veengebieden.
Adres: Domela Nieuwenhuiswei 59B, 9245 VC Nij Beets (net buiten de gemeentegrens, maar historisch verbonden)
Openingstijden: apr–okt wo en zo 13.30–17.00 uur
Entree: € 5,00 volwassenen, kinderen € 2,00
Google Maps
Extra lokale tips en weetjes
- Het dorp Bartlehiem is beroemd om de Elfstedentocht; schaatsers passeren hier drie keer tijdens de route.
- Vanuit Eastermar vertrekken in de zomer historische rondvaarten over de Burgumer Mar en de Lits.
- Oentsjerk herbergt de historische Stania State, een landhuis met vrij toegankelijk parkbos.
- In augustus vindt in delen van de gemeente het ‘Brommelsfestijn’ plaats, een oogstfeest rond bramen plukken en streekproducten.
- Wyns heeft een bijzondere veerpont over de Dokkumer Ee, die nog handmatig wordt bediend.
Bronnen
- Gemeente Tytsjerksteradiel – https://www.tytsjerksteradiel.nl – Informatie over gemeentelijke indeling, plaatsnamen, bevolkingsgegevens en recreatieve voorzieningen.
- Provincie Friesland – https://www.fryslan.frl – Gebruikt voor landschappelijke kenmerken, natuurgebieden en toeristische routes in de regio.
- Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed – https://www.cultureelerfgoed.nl – Gebruikt voor gegevens over beschermde monumenten, historische landgoederen en kerken in de gemeente.