Veenhuizen, Drenthe

Laatste update 02/09/2025 door Redactie

Veenhuizen ligt in het noorden van de provincie Drenthe en maakt deel uit van de gemeente Noordenveld. Het dorp is landelijk gelegen tussen uitgestrekte velden, bossen en het veengebied van het Fochteloërveen, op de grens met Friesland. Veenhuizen staat internationaal bekend om zijn bijzondere ontstaansgeschiedenis als kolonie van de Maatschappij van Weldadigheid en behoort sinds 2021 samen met andere koloniën tot het UNESCO‑Werelderfgoed.

Verklaring van de naam

De naam Veenhuizen is letterlijk te herleiden tot ‘huizen in het veen’. Het verwijst naar de oorspronkelijke bebouwing in een moerassig hoogveengebied dat later werd ontgonnen. Dergelijke naamvormen komen vaker voor in Nederland, maar de plaats in Drenthe kreeg vooral bekendheid door haar rol als heropvoedings- en strafkolonie in de 19e en 20e eeuw.

Geschiedenis

In 1823 werd Veenhuizen gesticht door de Maatschappij van Weldadigheid, een particuliere organisatie die arme stedelingen, bedelaars en wezen naar landbouwkoloniën bracht om hen een nieuwe toekomst te bieden. Het dorp werd ingericht met drie grote gestichten, elk omgeven door akkers en boerderijen. Niet iedereen vestigde zich vrijwillig; veel bewoners werden onder dwang gehuisvest, wat Veenhuizen de bijnaam ‘Hollands Siberië’ opleverde.

Na de overname door de rijksoverheid in 1859 werden de weeshuizen en werkgestichten geleidelijk vervangen door strafinrichtingen. Gedetineerden verbleven er samen met zogeheten ‘verpleegden’ (landlopers en bedelaars), herkenbaar aan afwijkende kleding. Rond de complexen ontstond een besloten gemeenschap met woningen voor gevangenispersoneel, waarbij de hiërarchie zichtbaar was in de grootte en uitstraling van de huizen.

Tot 1981 was Veenhuizen een gesloten dorp; alleen gedetineerden, personeel en hun gezinnen hadden toegang. Tegenwoordig is het vrij toegankelijk en telt het meer dan 100 rijksmonumenten, waaronder het Tweede Gesticht, waarin nu het Gevangenismuseum is gevestigd.

Gemeente en omliggende plaatsen

Veenhuizen ligt in de gemeente Noordenveld, samen met onder meer Roden, Norg, Peize, Nietap, Zevenhuizen en Foxwolde.

Toeristische wetenswaardigheden

  • Gevangenismuseum – Gevestigd in het voormalige Tweede Gesticht (1823–1825). Het museum belicht de geschiedenis van straf, rechtspraak en heropvoeding in Nederland.
    Adres: Oude Gracht 1, 9341 AA Veenhuizen
    Openingstijden: di–zo 10:00–17:00 uur
    Entree: € 15,50 volwassenen, € 9,50 kinderen (6–12 jaar)
    Google Maps
  • Fochteloërveen – Uitgestrekt hoogveengebied tussen Veenhuizen en Fochteloo, bekend om zeldzame vogels zoals de kraanvogel. Diverse wandel- en fietsroutes starten vanaf parkeerplaatsen bij het gebied.
    Google Maps
  • Nederlands Museum voor Glas en Glastechniek – Gevestigd in gerestaureerde voormalige werkplaatsen van gedetineerden aan de Oude Gracht. De collectie toont kunst- en gebruiksglas en vertelt over de geschiedenis van de glasindustrie.
    Adres: Oude Gracht 4, Veenhuizen
    Google Maps
  • Toeristisch Overstap Punt (TOP) Veenhuizen – Startpunt voor bewegwijzerde fiets- en wandelroutes door het dorp en omgeving, herkenbaar aan een 4,5 meter hoge keienkegel. Gelegen bij de grote parkeerplaats naast het Gevangenismuseum.
    Google Maps

Lokale tips en weetjes

  1. Op veel voormalige dienstwoningen staan nog steeds spreuken als ‘Orde en Tucht’ of ‘Werk is Leven’, een overblijfsel uit de tijd van de kolonie.
  2. Het dorpsbeeld wordt bepaald door lange, kaarsrechte lanen, ontworpen volgens een streng en symmetrisch stratenplan.
  3. In de zomer organiseert het Gevangenismuseum rondritten met een originele gevangenisbus langs oude gestichten en monumenten.
  4. In en rond het dorp liggen diverse moestuinen en boomgaarden die teruggrijpen op het zelfvoorzienende karakter van de kolonie.
  5. Op het kerkhof van Veenhuizen liggen gescheiden delen voor personeel, gedetineerden en ‘verpleegden’, wat de sociale verhoudingen uit het verleden weerspiegelt.

Praktische informatie

  • Parkeren: Gratis parkeerplaats bij het Gevangenismuseum en bij ingangen van het Fochteloërveen.
  • OV-bereikbaarheid: Busverbindingen vanaf Assen en Drachten; dichtstbijzijnde treinstation: Assen.
  • Beste reistijd: Lente en zomer voor natuur en buitenactiviteiten; herfst voor de kleuren van het Fochteloërveen; winter voor rust en cultuurbezoek.

Bronnen

Plaats een reactie