Laatste update 01/09/2025 door Redactie
Te midden van het open Groningse wierdenlandschap ligt Winsum, sinds 2021 onderdeel van de gelijknamige fusiegemeente die in oppervlakte tot de grootste van de provincie behoort. Het dorp zelf is ontstaan uit de samensmelting van twee historische kernen, Winsum en Obergum, gescheiden door het Winsumerdiep maar verbonden door meerdere bruggen. De gemeente omvat een groot aantal dorpen en gehuchten, waaronder Adorp, Baflo, Ezinge, Garnwerd, Sauwerd, Den Andel, Feerwerd, Saaxumhuizen, Tinallinge, Wierum en Zijldijk. Steden als Groningen en Bedum liggen op korte afstand, waardoor stedelijke voorzieningen en het landelijke karakter hier hand in hand gaan.
Verklaring van de naam
De naam Winsum zou afstammen van een persoonsnaam zoals Winne of Wino, gecombineerd met het achtervoegsel ‘-um’, dat ‘woonplaats’ of ‘nederzetting’ betekent. Het geeft aan dat het dorp oorspronkelijk werd gesticht op een bewoonbare wierde, een kunstmatige heuvel in het voormalige kweldergebied.
Geschiedenis
Het gebied kent een lange bewoningsgeschiedenis. Winsum en Obergum werden in de middeleeuwen gescheiden door het Winsumerdiep, maar waren economisch nauw verbonden dankzij handel en landbouw. In 1276 werd in de Molenstraat een Dominicanenklooster gesticht, dat in de loop der eeuwen is verdwenen maar waarvan de locatie nog altijd bekend is.
In de 15e en 16e eeuw had Winsum te maken met militaire onrust. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog verbrandde Rennenberg in 1581 delen van het dorp. Herstel volgde, maar de aanwezigheid van grote landgoederen, waaronder de oostelijke voorwerken van de abdij van Werden en de westelijke Ripperdaborg, beperkte de uitbreidingsmogelijkheden. Beide borgterreinen kwamen later in handen van de stad Groningen, waardoor de invloed van stedelijke bestuurders toenam.
De huidige bebouwing bestaat grotendeels uit panden uit de 18e en 19e eeuw. Winsum werd in 1990 gevormd door samenvoeging van de voormalige gemeenten Adorp, Baflo, Ezinge en Winsum en fungeerde tot 2021 als zelfstandige gemeente.
Toeristische wetenswaardigheden
Nicolaaskerk Winsum
- Adres: Torenstraat 1, Winsum
- Openingstijden: rondleidingen op afspraak; regelmatig open tijdens open monumentendagen
- Entree: vrijwillige bijdrage
- Bijzonderheden: romaans-gotische architectuur, middeleeuwse muurschilderingen
- Google Maps: Nicolaaskerk Winsum
De Boog en de Jeneverbrug
- Locatie: centrum van Winsum
- Bijzonderheden: De Boog is de karakteristieke brug over het Winsumerdiep; de houten Jeneverbrug verwijst naar de vroegere herbergen langs het water
- Google Maps: Winsumerdiep
Garnwerd aan Zee
- Adres: Hunzeweg 38, Garnwerd
- Openingstijden: dagelijks voor wandelaars en fietsers; horecagelegenheden variëren
- Bijzonderheden: terras aan het Reitdiep, uitzicht over water en polder
- Google Maps: Garnwerd aan Zee
Lokale tips en weetjes
- In 2020 werd Winsum door de ANWB uitgeroepen tot ‘Mooiste dorp van Nederland’, mede vanwege het historische dorpsbeeld en de ligging aan het water.
- Het jaarlijkse Baffelrun hardloopevenement trekt sporters door de dorpskernen en het omliggende landschap.
- Bij het gehucht Schaphalsterzijl mondt het Winsumerdiep uit in het Reitdiep; een geliefde plek voor sportvissers.
- In het voorjaar bloeien de uitgestrekte koolzaadvelden rond Adorp en Sauwerd felgeel.
- Vanuit Ezinge, bekend om zijn archeologisch museum, is een deel van de oudste bewoonde wierde van Nederland te bezoeken.
Minder bekende plekken
- Het houten voetveer bij Oostum biedt een stille oversteek over het Reitdiep voor fietsers en wandelaars.
- De Allersmaborg bij Ezinge is een gerestaureerd borgcomplex met gracht, park en theekoepel.
- Bij helder weer is vanaf de dijk bij Den Andel het eiland Schiermonnikoog aan de horizon te zien.
Bronnen
- Gemeente Het Hogeland – Gebruikt voor actuele gegevens over dorpsindeling, gemeentelijke herindeling en toeristische informatie in en rond Winsum.
- Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed – Gebruikt voor historische gegevens over de Nicolaaskerk, borgterreinen, beschermd dorpsgezicht en archeologische vindplaatsen in Winsum en omgeving.