Aartswoud, Noord-Holland

Laatste update 01/09/2025 door Redactie

Aartswoud ligt in het noordwestelijke deel van Noord-Holland, midden in de groene polder van Westfriesland. Het dorp maakt deel uit van de gemeente Opmeer, die ook de kernen Spanbroek, Hoogwoud, Wadway en Zandwerven omvat. Nabij gelegen plaatsen als Hoorn en Enkhuizen bieden een historische havenervaring aan het IJsselmeer, terwijl Alkmaar en Amsterdam via N-wegen binnen het uur bereikbaar zijn. Aartswoud staat bekend om zijn landelijke lintbebouwing, omringd door eeuwenoude dijken en veengronden die tijdens de ontginning van de middeleeuwen ontstonden. Door de erfenis van de vroegere Zuiderzee ademt het dorp nog altijd een maritieme sfeer, versterkt door de kleinschalige havens en archeologische overblijfselen langs de waterlopen.

Verklaring van de naam

De naam Aartswoud vindt zijn oorsprong in het Oudnederlandse “Aertswart” of “Aartswart”, wat vrij vertaald “oud bos” betekent. In de loop van de middeleeuwen werd dit verbasterd tot Aartswoud, een verwijzing naar de dekzandkoppen en bosranden die hier ooit het landschap kleurden. Het achtervoegsel “-woud” duidt op een historisch bosgebied dat grotendeels verdween door ontginning voor agrarisch gebruik. Tegelijk kreeg Aartswoud een watergebonden karakter doordat de nederzetting aan de oude kustlijn van de Zuiderzee lag. Zo verweven bos- en watertradities zich in de naamgeving van het dorp en weerspiegelen ze zowel land- als natte elementen van het Westfriese landschap.

Geschiedenis

Rond de tiende eeuw vestigden zich hier boeren op de hogere gronden langs de oude zeestraat, later de kustlijn van de Zuiderzee. In de dertiende eeuw ontstond een klein haventje waar visserij en transport over het water opbloeiden. De huidige Hervormde Kerk dateert uit 1864 en verving een middeleeuws bouwwerk; de opmerkelijke herenbank in het interieur stamt vermoedelijk uit de zeventiende eeuw. De vierkante kerktoren diende niet alleen als uitkijkpost, maar fungeerde als baken voor walvisvaarders die ’s nachts de kust naderden. Na de afsluiting van de Zuiderzee in 1932 verloor het haventje zijn directe zeeverbinding, maar juist die verandering maakte van Aartswoud een plek waar landbouw en archeologie in het binnenland samensmelten.

In de negentiende en twintigste eeuw nam de gemeente Opmeer bestuurlijke vorm aan met Aartswoud als een van de vijf kernen. De ontginning van veengronden leidde tot vruchtbare kleipolders, wat de agrarische bedrijvigheid versterkte. Tegelijk werd een deel van de oude terpen en wierden onder archeologisch toezicht gesteld, zodat de sporen van vroegere bewoners bewaard bleven. Sinds de gemeentelijke herindeling van 1978 maakt Aartswoud officieel deel uit van Opmeer, samen met Spanbroek, Hoogwoud, Wadway, Zandwerven en een aantal gehuchten. Deze bestuurlijke samenvoeging bood ruimte voor een gedifferentieerd beleid op het vlak van landschapsonderhoud, cultuurhistorie en recreatie.

Bij Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed staat de Hervormde Kerk van Aartswoud geregistreerd als rijksmonument. Ook de archeologische resten rondom de oude terpen zijn officieel erkend en worden beheerd door de lokale erfgoedinstantie. Dankzij deze bescherming blijft het unieke samenspel van kust- en poldergeschiedenis zichtbaar voor toekomstige generaties.

Toeristische wetenswaardigheden

Aartswoud nodigt uit tot het ontdekken van maritiem erfgoed en verdronken historie, maar kent ook verrassende natuur en kleinschalige cultuur. Het knusse centrum wordt gedomineerd door de Hervormde Kerk, waar, naast de herenbank, een informatiepaneel uitlegt hoe meterhoge zeewering en middeleeuwse terpen samen de leefomgeving bepaalden. Iets buiten het dorp ligt het Archeologisch Openluchtmuseum, waar wandelpaden langs geïsoleerde terprestanten voeren en levensechte schaalmodellen de vroegste nederzettingen verbeelden. Beide locaties vertellen het verhaal van mens en water in Westfriesland.

Langs de Dorpsstraat staan twee bronzen sculpturen van lokale predikanten die in de zeventiende en achttiende eeuw een rol speelden in de ontwik­keling van kerk en gemeenschap. Deze kunst in de openbare ruimte is in 2015 geplaatst tijdens Monumenten­dag, een jaarlijks evenement waarop inwoners en bezoekers monumenten gratis kunnen bezichtigen. Bovendien organiseert de Stichting Aartswoud Archeologisch Openluchtmuseum in de zomermaanden educatieve mid­dagrondleidingen, waarin bezoekers leren hoe aardewerkfragmenten en botresten een venster openen naar de vroege bewoning.

Wie graag actief buiten is, kan in Aartswoud en omgeving kiezen uit diverse fiets- en wandel­routes. De beroemde Westfriese Omringdijk slingert langs de noordzijde van het dorp en is onderdeel van een 126 kilometer lang fietstraject dat alle Westfriese dorpen met elkaar verbindt. Onderweg passeert men karakteristieke stolpboerderijen, rietvelden en uitgestrekte polders waar schapen grazen. Voor wandelaars is de korte ‘Terpenroute’ van ongeveer 5 kilometer een aanrader: via onverharde dijkpaadjes en langs historische terpheuvels ervaart men in luttele uren het geheel van kustvesting en polderlandschap.

Naast deze landschappelijke trekpleisters kan men terecht in de directe omgeving voor culinaire verwennerij. In Spanbroek, op drie kilometer van Aartswoud, serveert Boerderijwinkel De Veldhorst streekproducten zoals kaas, zuivel en ambachtelijk gerookte paling. Voor een rijk gevulde pannenkoek kan men terecht bij Pannenkoekenboerderij Het Woudzicht aan de rand van Hoogwoud, waar pannenkoeken worden gebakken op houtvuur. Ook de wekelijkse versmarkt op het dorpsplein van Hoogwoud biedt elke zaterdag lokale seizoensgroenten en vers brood aan.

Onderkomens variëren van vakantiehuizen en appartementen in gerestaureerde schuurgebouwen tot kleinschalige bed-and-breakfasts in monumentale boerderijen. Wie kampeert, vindt ruimte op Camping De Blauwe Plu, even buiten Aartswoud, met plaatsen voor tenten en campers en een uitgangspunt voor fietstochten over de Omringdijk. Hotels en luxe appartementen zijn te vinden in Hoorn en Enkhuizen, op respectievelijk twaalf en vijftien kilometer afstand. Boeking verloopt rechtstreeks via de eigenaren, waarna gasten ter plaatse in de authentieke sfeer van Westfriesland kunnen verblijven.

Drie lokale tips geven Aartswoud een extra dimensie. Ten eerste stroomt onder de Dorpsstraat een eeuwenoude kleipijp, een smalle watergang die in de Gouden Eeuw diende voor de afvoer van afgegraven klei; op geringe diepte is dit nog zichtbaar voor wie met een metaaldetector zoekt. Ten tweede wordt in de vorstperiodes de polderring rondom het dorp opengezet voor natuurijs, waardoor schaatsers kunnen genieten van een nauwelijks bekend ijsbaannetwerk. Ten derde zijn in het voorjaar langs de Hoeverweg zeldzame dotterbloemen te bewonderen, een beschermd plantje dat zich handhaaft in de randen van de oude zeedijken.

Seizoensgebonden activiteiten wisselen mee met het ritme van de polder. In de lente organiseren lokale imkers een ‘Bloemen- en Bijendag’, met proeverijen van honing en demonstraties van bijenteelt. Tijdens de zomermaanden klinkt elke tweede vrijdag een midzomerconcert in de Hervormde Kerk, uitgevoerd door kamermuziekensembles uit West-Friesland. Het najaar is bij uitstek oogsttijd; dan maken boeren in de omgeving de ‘Polderfeestroute’ op de Omringdijk begaanbaar met strobalen, pompoenen en herfstmarkten. ’s Winters, bij strenge vorst, dompelt de schaatsvereniging ‘De Dijkknechten’ de lokale sloot in als natuurlijke ijsbaan voor alle niveaus.

Voor veel toeristen vormt de combinatie van historische beleving en actieve recreatie de kern van Aartswoud. Of men nu vanuit de kerk torenhoog uitkijkt over het weidse polderlandschap, zich verdiept in archeologische vondsten of fietst langs de eeuwenoude dijk, het dorp biedt een laagdrempelige ontdekkingstocht door het wisselvallige samenspel van land en water.

Hervormde Kerk van Aartswoud
Adres: Dorpsstraat 12, 1669 AP Aartswoud
Openingstijden: april t/m oktober dagelijks van 10:00 tot 16:00
Entree: gratis, vrijwillige bijdrage gewenst
Parkeertip: langs de Dorpsstraat, op eigen dorpspleinkade
OV-bereikbaarheid: bushalte Aartswoud, Dorpsstraat (lijn 173 vanaf station Hoorn)
Google Maps: https://maps.google.com/?q=Hervormde+Kerk+Aartswoud

Archeologisch Openluchtmuseum Aartswoud
Adres: Kerkpad 13, 1669 AT Aartswoud
Openingstijden: april t/m september woensdag t/m zondag van 11:00 tot 17:00
Entree: €5,00 volwassenen, €2,50 kinderen t/m 12 jaar
Parkeertip: achter het museumterrein, gratis plekken langs Kerkpad
OV-bereikbaarheid: bushalte Aartswoud, Kerkpad (lijn 173)
Google Maps: https://maps.google.com/?q=Archeologisch+Openluchtmuseum+Aartswoud

Westfriese Omringdijk Fiets­receptiepunt
Locatie: Dorpshuis De Ark, Dorpsstraat 45, 1669 AP Aartswoud
Openingstijden Info­punt: seizoen april t/m oktober dagelijks van 09:00 tot 17:00
Kosten routekaart: €3,00 per exemplaar, op aanvraag ook GPX-bestand
Parkeertip: gemeentelijke parkeerplaats naast dorpshuis De Ark
OV-bereikbaarheid: bushalte Aartswoud, Dorpsstraat (lijn 173)
Google Maps: https://maps.google.com/?q=Dorpshuis+De+Ark+Aartswoud

Plaats een reactie