Dongeradeel, Friesland

Laatste update 24/09/2025 door Redactie

In het noordoosten van de provincie Friesland, aan de rand van het Lauwersmeergebied en de Waddenzee, ligt het uitgestrekte gebied van de voormalige gemeente Dongeradeel. Sinds 2019 maakt deze streek deel uit van de gemeente Noardeast-Fryslân, maar de naam Dongeradeel leeft voort als aanduiding voor een karakteristiek deel van Friesland. De regio omvat een reeks dorpen en gehuchten, waaronder Dokkum, Anjum, Moddergat, Ternaard, Holwerd, Oostmahorn, Wierum, Metslawier, Paesens, Hantum, Nes, Ee, Oostrum, Brantgum, Foudgum, Lioessens, Niawier, Oosternijkerk, Morra, Bornwird, Waaxens, Raard, Engwierum, Jouswier, Hiaure, Hantumeruitburen, Hantumhuizen en Wetsens. Samen vormen zij een landschap van terpen, kleigronden, dijken en historische dorpskernen.

Verklaring van de naam

De naam Dongeradeel is samengesteld uit twee elementen: Donger verwijst naar het riviertje de Dokkumer Ee, dat door het gebied stroomt, en deel betekent streek of district. Het is een historische benaming die teruggaat tot de tijd van de Friese grietenijen, bestuurlijke eenheden die in de middeleeuwen ontstonden. Dongeradeel was een van de oorspronkelijke grietenijen van Friesland en behield zijn naam tot de gemeentelijke herindeling in 2019.

Geschiedenis

Het gebied van Dongeradeel kent een lange bewoningsgeschiedenis. Al in de vroege middeleeuwen werden hier terpen aangelegd: kunstmatige woonheuvels die bescherming boden tegen het water. Dorpen als Wierum, Moddergat, Paesens en Holwerd zijn ontstaan op zulke verhogingen en hebben hun karakter behouden. De ligging aan de kust en de aanwezigheid van vruchtbare kleigronden maakten het gebied geschikt voor landbouw en visserij.

In de zeventiende en achttiende eeuw bloeide de visserij langs de Waddenzeekust. Vooral Moddergat en Paesens waren belangrijke vissersplaatsen. In 1883 voltrok zich hier een ramp: een zware storm kostte het leven aan 83 vissers. Het Fiskersmonumint in Moddergat herinnert aan deze tragedie.

Dokkum, de grootste plaats in het gebied, kreeg in 1298 stadsrechten en ontwikkelde zich tot een regionaal centrum van handel, bestuur en religie. De stad is bekend als de plek waar de missionaris Bonifatius in 754 werd vermoord. Rond deze gebeurtenis ontstond een pelgrimstraditie die tot op heden voortleeft in de Bonifatiuskapel en de Bonifatiusbron.

In de twintigste eeuw werd het gebied ontsloten door wegen en kanalen, maar het behoud van het historische landschap bleef centraal staan. Veel dorpen hebben een beschermd dorpsgezicht, en Dokkum zelf heeft een beschermd stadsgezicht met bolwerken, grachten en monumentale panden.

Toeristische wetenswaardigheden

Dongeradeel biedt een rijk palet aan natuur, cultuur en erfgoed. Van de waddenkust tot het Lauwersmeer, van historische stadjes tot stille dorpen: het gebied is ideaal voor wie rust zoekt, maar ook voor actieve vakantiegangers.

Natuur en landschap

Aan de westzijde van het Lauwersmeer ligt het recreatiegebied bij Oostmahorn, waar gezwommen, gezeild en gesurft wordt. De haven van Oostmahorn, de sluis bij Dokkumer Nieuwe Zijlen en de haven van Lauwersoog zijn populaire uitvalsbases voor watersporters.

Het waddengebied bij Moddergat, Paesens en Wierum biedt unieke vergezichten en is rijk aan vogelsoorten. Bij laagwater zijn wadlooptochten mogelijk onder begeleiding van een erkende gids. Het gebied maakt deel uit van het UNESCO Werelderfgoed Waddenzee.

Het kleilandschap tussen de dorpen is doorsneden met sloten, dijken en oude kerken. Wandelroutes voeren langs historische dorpskernen en bieden uitzicht op het Friese boerenland.

Cultureel erfgoed

Dokkum is het culturele hart van de regio. De stad telt diverse musea, waaronder het Museum Dokkum, gevestigd in een voormalig weeshuis. Hier zijn archeologische vondsten, religieuze kunst en objecten uit de lokale geschiedenis te zien.

  • Adres: Diepswal 27, 9101 LA Dokkum
  • Openingstijden: Dinsdag t/m zaterdag van 10:00 tot 17:00 uur
  • Entreeprijs: €6 volwassenen, €3 kinderen
  • Parkeren: Betaald parkeren in het centrum
  • OV-bereikbaarheid: Busverbinding vanaf station Leeuwarden
  • Google Maps: Museum Dokkum

De Bonifatiuskapel ligt net buiten het centrum en is vrij toegankelijk. De kapel is gebouwd in de twintigste eeuw en vormt een pelgrimsoord.

In Moddergat bevindt zich het Fiskershúske, een museum dat het leven van vissersgezinnen in de negentiende eeuw toont. Het museum bestaat uit vier originele vissershuisjes.

  • Adres: Fiskerspaad 4, 9142 VG Moddergat
  • Openingstijden: April t/m oktober, dinsdag t/m zondag van 13:00 tot 17:00 uur
  • Entreeprijs: €5 volwassenen, €3 kinderen
  • Parkeren: Gratis in de directe omgeving
  • OV-bereikbaarheid: Buslijn 63 vanaf Dokkum
  • Google Maps: Fiskershúske Moddergat

Lokale tips en weetjes

  1. In Holwerd bevindt zich het startpunt van de veerdienst naar Ameland, een populaire dagtocht voor toeristen.
  2. In Anjum staat de monumentale Molen De Eendracht, een achtkante stellingmolen uit 1889 die nog steeds in werking is.
  3. De waddendijk bij Wierum biedt een van de mooiste zonsondergangen van Friesland.

Culinaire adressen

In Dokkum vind je diverse eetgelegenheden, waaronder Stadscafé Artisante aan de Diepswal en Hotel de Posthoorn met uitzicht op de grachten. In Moddergat en Paesens zijn kleinschalige restaurants met streekgerechten zoals gerookte paling en Friese suikerbrood.

Fiets- en wandelroutes

De Elfstedenroute loopt door Dokkum, het keerpunt van de beroemde schaatstocht. De route is ook per fiets en te voet te volgen. De Waddenkustroute verbindt Holwerd, Wierum, Moddergat en Lauwersoog en biedt uitzicht op kwelders en dijken.

Seizoensgebonden activiteiten

In het voorjaar bloeien de bermen langs de terpen vol met wilde bloemen. In de zomer zijn er kleinschalige dorpsactiviteiten in onder andere Ternaard en Metslawier. In de herfst trekken vogelaars naar de kwelders bij Paesens-Moddergat. In december is Dokkum sfeervol verlicht met een kerstmarkt op de Markt.

Gemeenteoverzicht

De voormalige gemeente Dongeradeel ging in 2019 op in de fusiegemeente Noardeast-Fryslân, samen met Kollumerland en Ferwerderadiel. Binnen het grondgebied van Dongeradeel liggen de volgende woonkernen:

Deze dorpen en gehuchten vormen samen een streek met een sterk eigen karakter, waar Friese tradities, landschappelijke rust en cultureel erfgoed samenkomen.

Bronnen

Plaats een reactie