Laatste update 24/09/2025 door Redactie
In het noordoosten van de provincie Drenthe, binnen de gemeente Aa en Hunze, ligt het dorp Gasselternijveen. Deze gemeente omvat naast Gasselternijveen ook plaatsen als Gasselte, Gieten, Annen, Eext, Rolde, Spijkerboor, Eexterveen, Nieuw-Annerveen, Annerveenschekanaal, Eexterzandvoort, Gieterveen, Gasselterboerveen, Bonnerveen, Eldersloo, Balloo en Anderen. Het dorp ligt in een streek die wordt gekenmerkt door een afwisseling van veengebieden, zandgronden en kanaallandschappen, met de Hunze als belangrijke waterloop en het Zuidlaardermeer in de nabijheid.
Verklaring van de naam
De naam Gasselternijveen is een samenstelling van Gasselte, het moederdorp, en nijveen, wat ‘nieuw veen’ betekent. Deze benaming verwijst naar de ontginning van het veengebied ten oosten van Gasselte, waaruit een nieuwe nederzetting ontstond. De naam weerspiegelt daarmee zowel de geografische ligging als de economische oorsprong van het dorp: een veenkolonie die ontstond door turfwinning.
Geschiedenis
De ontwikkeling van Gasselternijveen begon in de 17e eeuw, toen het veengebied werd ontgonnen en de Hunze bevaarbaar werd gemaakt vanaf het Zuidlaardermeer. Dit maakte het mogelijk om turf uit de Gasselter venen af te voeren. De eerste bewoners kwamen uit Drenthe, Friesland, Groningen en zelfs Duitsland. In 1839 werd een kanaal gegraven dat het dorp verbond met het Groningse kanalenstelsel, wat de economische ontwikkeling versnelde.
De turfvaart vormde de basis voor een bloeiende scheepvaartindustrie. Turfschepen maakten plaats voor tjalken, die ook in Gasselternijveen werden gebouwd. Later werden deze vervangen door coasters, waarmee lokale schippers voeren op de Oostzee, Scandinavië, Engeland en zelfs Amerika. Rond 1913 was Gasselternijveen uitgegroeid tot de vierde zeehaven van Nederland, na Rotterdam, Amsterdam en Groningen. In 1873 telde het dorp zestig schepen, waaronder enkele coasters die tot 1939 het dorp nog konden bereiken.
Een model van de kustvaarder Gasselte staat in het plaatselijke museum. Deze kustvaarder kon in de jaren zeventig niet meer aanmeren in het dorp en werd daarom als museumschip ingezet. Voor dit feit is geen aanvullende bron beschikbaar buiten lokale overlevering.
Ook kerkelijk heeft Gasselternijveen een rijke historie. De eerste Hervormde Kerk werd in 1697 gebouwd, maar door noodweer verwoest. In 1707 verrees een nieuwe kerk aan de Hoofdstraat 28, waar ook de school en het meesterhuis waren gevestigd. In 1828 werd een pastorie gebouwd. In 1859 werd een nieuwe zaalkerk in waterstaatsstijl ingewijd. De toren bleek later te zwaar voor het dakgewelf en werd in 1879 vervangen door een aparte klokkentoren, gebouwd door H.P. Geertseman. De luidklok, gegoten door L.J. Elsinga uit Groningen, werd tijdens de Tweede Wereldoorlog geroofd maar keerde na de oorlog terug.
Het interieur van de kerk onderging in 1953 een ingrijpende restauratie. De kansel werd verplaatst, de banken vernieuwd en het geheel kreeg een lichte, moderne uitstraling. Sinds 1989 is de kerk onderdeel van een Samen-op-Weg-gemeente, waarin de Hervormde en Gereformeerde kerken zijn samengegaan. Naast de kerk staat het voormalige catechisatielokaal, gebouwd in 1927 en later uitgebreid. Het gebouw doet nu dienst als gemeentehuis.
Op het dak van de kerk staan een paard en een zeilschip: symbolen voor landbouw en scheepvaart. Deze ornamenten zijn uniek in Nederland en verwijzen naar de dubbele economische basis van het dorp.
Toeristische wetenswaardigheden
Gasselternijveen biedt een mix van cultuurhistorie, landschap en recreatie. Het dorp ligt aan diverse fiets- en wandelroutes die het veenkoloniale landschap en de kanalen ontsluiten. Een populaire route is het traject langs het Gasselterkanaal, dat voert langs oude scheepswerven en historische boerderijen.
Een minder bekende bezienswaardigheid is het kerkgebouw aan de Hoofdstraat, dat nog steeds in gebruik is en regelmatig wordt opengesteld voor bezoekers. Hier zijn onder andere drie historische bijbels te zien, evenals avondmaalsbekers en schalen die in bruikleen zijn gegeven aan het Drents Museum in Assen. De oudste beker dateert uit 1734.
Praktische informatie Kerk Gasselternijveen
Adres: Vaart 5, 9514 AA Gasselternijveen
Openingstijden: op afspraak en tijdens kerkdiensten
Entreeprijs: gratis toegang
Parkeren: gratis parkeren in de directe omgeving
Openbaar vervoer: bereikbaar via buslijn 59 vanaf Gieten
Google Maps: https://www.google.com/maps/place/Kerk+Gasselternijveen
Een lokale tip is het jaarlijkse Zomerfeest Gasselternijveen, dat in juli plaatsvindt en bestaat uit een dorpsmarkt, muziekoptredens en kinderactiviteiten. Dit evenement trekt bezoekers uit de hele regio.
Voor culinaire liefhebbers is Café-Restaurant de Gaffel een aanrader. Gelegen aan de rand van het dorp, serveert dit restaurant streekgerechten met ingrediënten uit de omgeving.
Voor natuurliefhebbers is een uitstapje naar het nabijgelegen Gasselterbos een aanrader. Dit bosgebied biedt gevarieerde flora en fauna en is in elk seizoen aantrekkelijk. In de winter zijn er langlaufmogelijkheden en in de lente bloeien er zeldzame bosanemonen.
Praktische informatie Gasselterbos
Adres: Bosweg, 9463 TG Gasselte
Openingstijden: vrij toegankelijk
Entreeprijs: gratis
Parkeren: parkeerplaats aan de Bosweg
Openbaar vervoer: bushalte Gasselte Centrum, 10 minuten lopen
Google Maps: https://www.google.com/maps/place/Gasselterbos
Gasselternijveen is goed bereikbaar via de N378 en ligt op korte afstand van Gieten en Gasselte. Er zijn diverse vakantiehuizen en bed & breakfasts in het dorp en de omgeving. Fietsverhuur is beschikbaar in Gasselte, en het dorp is aangesloten op het regionale wandelnetwerk van Drenthe.
Bronnen
- Drents Museum – Informatie over de avondmaalsbekers en schalen uit Gasselternijveen in het zilverkabinet
- Dorpsbelangen Gasselternijveen – Bevestiging van het jaarlijkse Zomerfeest met dorpsmarkt en muziek
- De Gaffel – Culinaire informatie, openingstijden en locatie van Café-Restaurant De Gaffel
- Route.nl – Fietsroute langs het Gasselterkanaal en omgeving
- Drenthe.nl – Toeristische informatie over het Gasselterbos en seizoensgebonden activiteiten
- Drentse Courant – Artikelenserie Drentse kerken 2000/2001: Historische gegevens over de kerk, klokkentoren, restauraties en symboliek
- H. Hooiveld – Geschiedenis van de kerk te Gasselternijveen: Kerkelijke ontwikkeling, fusie en liturgische objecten
- Verslag Gemeenteraad Aa en Hunze 9/11/2004 – Informatie over de staat van het dorpscentrum en lokale zorgen