1904 Wandeling boven en beneden den Moerdijk Deel 2: Rotterdam en de Zuid-Hollandse Eilanden

Laatste update 01/09/2025 door Redactie

Introductie

Dit is een integrale weergave van een publiek‑domein reisbeschrijving uit 1904 van Dr. H. Blink, over Rotterdam en de Zuid‑Hollandse Eilanden. De originele tekst is volledig behouden. Nieuw toegevoegd zijn lokale toeristische tips en actuele opmerkingen in cursief.

De eerste opkomst van Rotterdam tot een aanzienlijke handelsstad had een natuurlijk verloop. Rotterdam is ontstaan op de plek, waar het onbetekenende landwater de Rotte in de Maas viel. Reeds vóór de 13e eeuw bestond hier een dijk langs de Maas, die van de duinstreek voorbij Vlaardingen en Schiedam liep, zich door het tegenwoordige Rotterdam boog en voorbij het oude slot Honingen, ten oosten van Rotterdam, naar den IJsel liep.

Tip: Loop vandaag eens vanaf de Hoogstraat richting de Schiedamsedijk; deze volgt grotendeels het tracé van de middeleeuwse rivierdijk. De Laurenskerk ligt op een historisch kruispunt.

Van dijkdorp naar stad

De Schie en de Rotte werden door dien dijk afgesloten, zodat het Maaswater niet in deze stroompjes kon opdringen, terwijl het water uit het land door uitwateringssluisjes onder den dijk wegstroomde. […] De drukte, hieraan verbonden, deed bij de monden dorpen ontstaan: bij den mond der Schie Schiedam en bij den mond der Rotte Rotterdam.

Tip: Bezoek in Schiedam de historische havens en hoogste molens ter wereld; in Rotterdam is de Rotte‑mond nog herkenbaar in het Oude Haven‑gebied.

Stadsrechten en waterverbindingen

Aan het Rottedorp werd in 1327 een eerste voorrechtsbrief geschonken, en in 1340 gaf graaf Willem IV aan Rotterdam het oudste handvest, waardoor de plaats als stad werd erkend. In hetzelfde jaar ontving Rotterdam het recht om een vaart van de Maas naar de Schie bij Overschie te mogen graven.

Tip: De vaarroute tussen Rotterdam en Overschie is nu deels terug te vinden in moderne kanalen en singels. Het Historisch Museum Overschie vertelt meer over deze verbinding.

Concurrentie van Delfshaven

Delft liet een derde arm van Overschie naar de Maas graven en bouwde daar Delfshaven als eigen havenstad. Door kleingeestige handelspolitiek bleef deze haven klein, wat de groei van Rotterdam bevorderde. In 1890 werden Delfshaven en Rotterdam samengevoegd.

Tip: Wandel langs de kade van historisch Delfshaven, waar de sfeer van een 17e‑eeuwse havenstad bewaard is gebleven.

Uitbreiding over rivieraanwassen

De oudste haven, de Kolk of Oude Haven, lag tussen zandplaten. […] Omstreeks 1580 werd de stad naar de Maaszijde uitgebreid met de Blaak en de Nieuwe Haven.

Opmerking: De oude havenstructuur is deels verdwenen; het Blaak‑gebied is na WOII volledig herbouwd.
Tip: Tegenwoordig vind je hier moderne architectuur zoals de Kubuswoningen, maar de Oude Haven biedt nog historische schepen.

Stagnatie en heropleving van Rotterdam in de 18e en 19e eeuw

Gedurende de 17e en in de eerste helft der 18e eeuw stond de ontwikkelingsgeschiedenis van Rotterdam vrijwel stil, en in sommige perioden ging zij zelfs achteruit. In de vroege 19e eeuw was de situatie zorgwekkend: leegstaande magazijnen, dalende bevolkingsaantallen, en teruglopende handel.

Opmerking: Deze stagnatie is te verklaren door internationale conflicten, verlandende toegangsgeulen en concurrentie van andere havens.

Het strategische belang van nieuwe waterwegen

Het Brielsche zeegat, natuurlijke toegangspoort voor Rotterdam, slibde steeds verder dicht. In 1872 werd daarom de Nieuwe Waterweg geopend, waarmee de stad directe en diepe toegang tot zee kreeg.

Tip: Wandel of fiets vandaag langs de Waterweg bij Hoek van Holland, waar je grote zeeschepen van dichtbij ziet binnenkomen.

Industriële expansie op Feijenoord

Na de aanleg van de Willemsbrug (1878) ontwikkelde het tot dan rustige Feijenoord zich razendsnel tot een bedrijvig havengebied met nieuwe dokken, kaden en fabrieken.

Tip: Tegenwoordig vind je hier de Entrepothaven en het nabijgelegen Kop van Zuid, vol moderne architectuur en cultuurinstellingen.

Explosieve havenuitbreiding

Tussen 1852 en 1900 groeide de havenruimte van 27,7 hectare naar 125 hectare. De kadelengte verdrievoudigde, en Rotterdam verwerkte in 1900 tweederde van alle Nederlandse zeescheepvaarttonnage.

Opmerking: Inmiddels behoort de Rotterdamse haven tot de grootste ter wereld, met uitgestrekte haventerreinen tot aan Maasvlakte 2.

Verandering in stadscharakter

In de tweede helft van de 19e eeuw legde Rotterdam zijn kleinstedelijke karakter af en werd een echte wereldstad, met internationale oriëntatie en bevolkingsgroei door immigratie.

Tip: Het Museum Rotterdam (Locatie Timmerhuis) biedt tentoonstellingen over deze transformatie.

De Laurenskerk – gotisch monument tussen moderniteit

De Sint‑Laurenskerk, gebouwd vanaf 1412, is het enige overblijfsel van middeleeuws Rotterdam.

Opmerking: De kerk werd in 1940 zwaar beschadigd en daarna volledig gerestaureerd.
Tip: Beklim de toren voor een panoramisch uitzicht over de oude en nieuwe stad.

Standbeeld van Erasmus – de oudste burger

Sinds 1621 staat het bronzen standbeeld van Erasmus op de Grote Markt.

Tip: Bezoek ook het Erasmus Experience-centrum in de Bibliotheek Rotterdam om meer te leren over zijn leven en werk.

Het Beursplein – kloppend hart van handel en verkeer

Het Beursgebouw is sinds de 18e eeuw de ontmoetingsplaats voor kooplieden, makelaars en rederijen.

Tip: Tegenwoordig bevindt zich hier de Rotterdamse Beurs World Trade Center, met horeca en winkels rondom.

Promenade en kaden – de Blaak en de Boompjes

De Blaak was al voor 1580 een stadsgracht en werd later promenade; de Boompjeskade ontwikkelde zich tot handelsfront aan de Maas.

Tip: Loop of fiets over de Boompjes voor uitzicht op de rivier en skyline, of neem de watertaxi naar Katendrecht.

Park en monumenten

Het Park bij Delfshaven huisvest het standbeeld van dichter Tollens en biedt groene rust aan de rivier.

Tip: Combineer een bezoek aan het Park met een wandeling door historisch Delfshaven voor een mix van natuur en cultuur.

Van Rotterdam naar Schiedam – stad van jenever en molens

Van Rotterdam richten wij ons naar de tweede Maasstad, Schiedam. We kunnen Schiedam bereiken per boot, stoomtram, spoor of te voet via de Schiedamsche Zeedijk, over Delfshaven. Het hart van Schiedam is in het land gebleven, ook nadat de rivier zich terugtrok; alleen de haven is meegegaan met het water.

Tip: Bezoek de hoogste molens ter wereld in Schiedam, die nog altijd graan malen voor lokale distilleerderijen. In het Jenevermuseum leer je over de geschiedenis en productie van jenever.

Schiedam – contrast tussen industrie en landschap

De rookende pijpen en zwarte schoorstenen contrasteren sterk met het groene ommeland. De invloed van het landschap op het kleurgebruik van bewoners wordt overheerst door de jeneverindustrie.

Opmerking: Hoewel de jeneverindustrie is gekrompen, kent Schiedam nog steeds actieve distilleerderijen en nieuwe speciaalzaken met jeneverbars.

Stadsbeeld en havens

De havens vormen de centrale lijnen van bedrijvigheid. Pakhuizen en fabrieken domineren, maar bieden schilderachtige gezichten.

Tip: Wandel langs de Lange Haven voor een fotogeniek uitzicht op historische pakhuizen en schepen.

Terug richting Kralingen – villaparken en plassen

Aan de landzijde van Rotterdam lag vroeger het Ambacht van Kralingen, met adellijke huizen als het Huis te Kralingen (later Slot Honingen) en het Huis te Krooswijk. Het huidige Park Honingen is een villapark; de oude dorpskern lag bij de huidige Kralingse Plas.

Tip: De Kralingse Plas is nu een geliefde plek voor wandelen, zeilen en picknicken, met uitzicht op de skyline van Rotterdam.

Historische verbindingen

De Oudendijk naar Kralingen gold als stevige route door moerassen, mogelijk van Romeinse oorsprong.

Opmerking: Tegenwoordig is de Oudendijk een gewone stadsstraat, maar delen zijn nog herkenbaar in het huidige stratenplan.

De Zuid‑Hollandse eilanden – landbouw, water en historie

Ten zuiden van Rotterdam, voorbij de uitgestrekte haventerreinen en industriële zones, ontvouwt zich het gebied van de Zuid‑Hollandse eilanden: Hoeksche Waard, Voorne‑Putten, Goeree‑Overflakkee en IJsselmonde. Deze eilanden worden gevormd door de delta van Maas, Lek en Haringvliet, met een landschap van polders, kreken en dijken.

Tip: Tegenwoordig zijn de eilanden via bruggen, tunnels en veerponten goed bereikbaar. De Hoeksche Waard is ideaal voor fietstochten langs historische dorpen als Oud‑Beijerland en Numansdorp.

Voorne‑Putten – vestingstad en kustnatuur

Het eiland Voorne‑Putten is historisch van groot belang door de aanwezigheid van vestingstad Brielle en het havenstadje Hellevoetsluis, dat eeuwenlang een marinebasis was.

Tip: In Brielle kun je de 17e‑eeuwse stadswallen nog helemaal rondwandelen. Hellevoetsluis heeft een maritiem museum in de oude Droogdok Jan Blanken.

Aan de kust ligt het natuurgebied Voornes Duin, een van de soortenrijkste duingebieden van West‑Europa.

Tip: Perfect voor een dagwandeling – bezoekers kunnen hier zeldzame planten en vogels spotten.

Goeree‑Overflakkee – landbouw en zee

Goeree‑Overflakkee was in 1904 grotendeels agrarisch, met akkers die reikten tot aan de zeedijken.

Opmerking: Het eiland is sinds de Deltawerken door de Haringvlietdam verbonden met Voorne‑Putten en door de Grevelingendam met Schouwen‑Duiveland.

Tip: Tegenwoordig vind je er brede stranden bij Ouddorp en natuurgebied De Kwade Hoek, populair bij wandelaars en vogelaars.

Hoeksche Waard – vruchtbare polders

De Hoeksche Waard staat bekend om zijn vruchtbare landbouwgrond, beschermd door hoge dijken langs het Hollands Diep, de Oude Maas en het Haringvliet.

Tip: Maak een fietstocht langs het historische dorp Heinenoord en bezoek het Hoeksche Waard Museum in Heinenoord voor streekgeschiedenis.

IJsselmonde – van polder tot voorstad

In 1904 was IJsselmonde nog grotendeels landelijk, met akkerbouw en veeteelt.

Opmerking: Inmiddels is veel van IJsselmonde opgegaan in stedelijk Rotterdam, maar in parken als het Eiland van Brienenoord ervaar je nog rust en natuur.

Source

Plaats een reactie