Flevum, het verdwenen eiland

Laatste update 10/09/2025 door Redactie

In het gebied waar nu het IJsselmeer, de Waddenzee en delen van Friesland en Noord-Holland samenkomen, zou zich volgens klassieke bronnen ooit een eiland hebben bevonden met de naam Flevum. De exacte ligging van dit eiland is tot op heden niet vastgesteld, maar het wordt genoemd in Romeinse geschriften en latere interpretaties van geografen en archeologen. De naam Flevum wordt in verband gebracht met het Flevomeer, een watermassa die in de Romeinse tijd een centrale rol speelde in het landschap van de Lage Landen. De zoektocht naar Flevum is een van de meest intrigerende archeologische en historische puzzels van Nederland.

Achtergrondinformatie

De naam Flevum komt voor in werken van onder andere Tacitus, Plinius en Pomponius Mela. In deze teksten wordt gesproken over een riviermonding, een meer en een eiland met de naam Flevum, dat mogelijk ook een versterkte nederzetting of castellum huisvestte. De geografische beschrijvingen zijn echter vaag en moeilijk te koppelen aan het huidige landschap, dat door eeuwen van overstromingen, inpolderingen en sedimentatie sterk is veranderd.

Sommige interpretaties plaatsen Flevum in het gebied tussen het huidige Urk, Schokland, Vlieland en de monding van de IJssel. Andere theorieën situeren het dichter bij Griend, Wieringen, of zelfs in de buurt van Vechten, waar Romeinse resten zijn gevonden. De variatie in hypothesen toont aan hoe complex de reconstructie van het Romeinse landschap is, zeker in een gebied waar rivieren hun loop hebben veranderd en kustlijnen zijn verschoven.

Geschiedenis

De Romeinse aanwezigheid in Nederland is goed gedocumenteerd in het zuiden en langs de grote rivieren. In plaatsen als Valkenburg, Utrecht, Nijmegen en Maastricht zijn uitgebreide opgravingen gedaan die wijzen op militaire en civiele nederzettingen. In het noordelijke deel van het land zijn de sporen echter schaars en vaak fragmentarisch.

Toch zijn er aanwijzingen dat de Romeinen ook in het noorden actief waren. Tacitus beschrijft in zijn Annales een militaire expeditie waarbij vier legioenen via meren en rivieren naar het noorden trokken. Daarbij zou een versterkte post met de naam Flevum zijn aangedaan. De exacte locatie van dit castellum is onbekend, maar het wordt in verband gebracht met een eiland in een groot meer, mogelijk het Flevomeer, dat later zou uitgroeien tot de Zuiderzee.

Archeologische vondsten in de omgeving van Schokland, Urk en de Noordoostpolder ondersteunen het idee dat hier in de Romeinse tijd menselijke activiteit plaatsvond. Zo is bij Schokland een kruikje uit de tweede eeuw na Christus gevonden in een zoetwaterlaag, en zijn er Romeinse munten en aardewerk aangetroffen in de omgeving van Lemmer, Workum en Sneek. Hoewel deze vondsten niet wijzen op een grootschalige nederzetting, tonen ze wel aan dat er contact was met Romeinse cultuur en handel.

Een Romeinse dakpan met het stempel van het 30e legioen Ulpia Victrix, normaal gestationeerd in Xanten, werd gevonden bij Schokland. De omstandigheden wijzen erop dat deze pas in de middeleeuwen in het gebied is terechtgekomen, mogelijk als hergebruikt bouwmateriaal.

Toeristische wetenswaardigheden

Hoewel het eiland Flevum zelf niet meer bestaat en zijn exacte locatie onbekend is, zijn er in de regio diverse plekken die een bezoek waard zijn voor wie geïnteresseerd is in Romeinse geschiedenis, archeologie en landschapsgeschiedenis.

Een eerste aanrader is het Museum Schokland, gelegen op het voormalige eiland Schokland, dat nu deel uitmaakt van de Noordoostpolder. Hier worden archeologische vondsten uit de omgeving tentoongesteld, waaronder Romeinse objecten en reconstructies van het landschap in de Romeinse tijd.
Adres: Middelbuurt 3, 8319 AB Schokland
Openingstijden: dinsdag t/m zondag van 11:00 tot 17:00 uur
Entree: €7,50 voor volwassenen, kinderen tot 12 jaar gratis
Parkeren: gratis op locatie
OV: bereikbaar via buslijn 71 vanaf Emmeloord
Google Maps: https://www.google.com/maps/place/Middelbuurt+3,+8319+AB+Schokland

Een tweede locatie is het Archeologisch Steunpunt Urk, waar vondsten uit de omgeving van Urk en de voormalige Zuiderzee worden gepresenteerd.
Adres: Wijk 2-2, 8321 EH Urk
Openingstijden: woensdag en zaterdag van 13:00 tot 16:00 uur
Entree: gratis
Parkeren: betaald parkeren in het centrum
OV: buslijn 33 vanaf Lelystad
Google Maps: https://www.google.com/maps/place/Wijk+2-2,+8321+EH+Urk

Een derde interessante plek is het Waterloopbos in Marknesse, waar het landschap van de voormalige Zuiderzee en de inpoldering wordt uitgelegd aan de hand van schaalmodellen en wandelroutes.
Adres: Voorsterweg 34, 8316 PT Marknesse
Openingstijden: dagelijks toegankelijk
Entree: gratis
Parkeren: gratis op locatie
OV: buslijn 71 vanaf Emmeloord
Google Maps: https://www.google.com/maps/place/Voorsterweg+34,+8316+PT+Marknesse

Lokale tips en weetjes

  • In het voorjaar zijn de graslanden rond Schokland en Urk een broedgebied voor weidevogels zoals de grutto en de kievit. Natuurliefhebbers kunnen hier wandelroutes volgen met uitzichtpunten.
  • De Zuiderzee Route, een langeafstandsfietsroute van ruim 400 kilometer, voert langs historische kustplaatsen en voormalige eilanden, waaronder Urk, Schokland en Vollenhove.
  • In Lemmer bevindt zich het Ir. D.F. Woudagemaal, het grootste nog werkende stoomgemaal ter wereld, dat een belangrijke rol speelde in de waterhuishouding van het gebied waar Flevum vermoedelijk lag.

Bronnen

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *