Franeker, Friesland

Laatste update 23/09/2025 door Redactie

In het noordwesten van de provincie Friesland, tussen Harlingen, Leeuwarden en Dokkum, ligt de stad Franeker. Deze karakteristieke plaats maakt deel uit van de gemeente Waadhoeke, die naast Franeker ook dorpen omvat als Tzum, Sexbierum, Minnertsga, St.-Annaparochie, Dronryp, Wijnaldum, Oosterbierum, Peins, Schalsum en Herbaijum. Het omliggende landschap bestaat uit open akkerland, terpen, vaarten en historische stadskernen. Franeker is een van de elf Friese steden en staat bekend om haar academische verleden, monumentale gebouwen en het oudste werkende planetarium ter wereld.

Verklaring van de naam Franeker

De naam Franeker is vermoedelijk afgeleid van “Froonacker”, een akker die toebehoorde aan een heer of klooster. Rond het jaar 1200 vestigden zich hier de eerste bewoners, nabij de Froonacker en de Godsacker. In historische documenten komt de naam voor als “Franecker” of “Franekera”, wat wijst op een lange en goed gedocumenteerde geschiedenis.

Geschiedenis

Bestuurlijk centrum en universiteitsstad

In 1345 werd Franeker het bestuurlijke centrum van het gebied Westergo en kreeg het de status van hoofddekenaat. De stad werd voorzien van omwallingen en groeide uit tot een vestingstad. In 1585 werd de Universiteit van Franeker opgericht, de tweede universiteit van Nederland. Deze trok studenten uit heel Europa en bood opleidingen in theologie, rechten, geneeskunde en filosofie. De universiteit werd in 1811 gesloten onder Napoleon, maar haar invloed is nog steeds zichtbaar in het stadsbeeld.

Monumenten en stadsontwikkeling

Het oude stadhuis van Franeker, gebouwd rond 1600, is een van de meest markante gebouwen. Schuin tegenover ligt het wereldberoemde Planetarium van Eise Eisinga, voltooid in 1781. Andere historische gebouwen zijn het Korendragershuisje, het voormalige weeshuis, diverse kerken, het psychiatrisch ziekenhuis, de gasfabriek, het Sternse Slotland, de oliefabriek en de Koornbeurs. Veel van deze panden zijn nog in gebruik. In de 21ste eeuw kreeg Franeker een nieuw stadhuis en groeide de industriële zone aan de rand van de stad.

Toeristische wetenswaardigheden Franeker

Planetarium van Eise Eisinga

Het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium is het oudste werkende planetarium ter wereld en sinds 2023 UNESCO-werelderfgoed. Eisinga bouwde het model van het zonnestelsel in zijn woonkamer om een doemvoorspelling te weerleggen.

  • Adres: Eise Eisingastraat 3, 8801 KE Franeker
  • Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag 10:00–17:00 uur, zondag 11:00–17:00 uur. Van april t/m oktober ook maandag open
  • Entree: €6,00 (volwassenen), €5,00 (kinderen 4–13 jaar), gratis t/m 3 jaar
  • OV: 5 minuten lopen vanaf station Franeker
  • Google Maps – Planetarium Franeker

Museum Martena

In het stadskasteel Museum Martena wordt de geschiedenis van Franeker en haar universiteit belicht. De collectie omvat schilderijen, gebruiksvoorwerpen en wetenschappelijke instrumenten.

  • Adres: Voorstraat 35, 8801 LA Franeker
  • Openingstijden: dinsdag t/m zondag van 11:00 tot 17:00 uur
  • Entree: €7,50 (volwassenen), €4,00 (kinderen)
  • Google Maps – Museum Martena

Stadswandeling langs vestingwallen

De voormalige vestingwallen zijn opgenomen in diverse stadswandelingen. Langs het pad staan monumentale bomen en historische theekoepels.

Evenementen en streekproducten

In Franeker worden jaarlijks evenementen georganiseerd zoals de Waadhoeke Fietstocht en de Spokentocht in het Franeker bos. Lokale specialiteiten zoals Friese dúmkes, nagelkaas en sûkerbôle zijn verkrijgbaar bij winkels als Jellema Specialiteiten.

Fiets- en wandelroutes

Franeker ligt aan het Elfstedenpad en is verbonden met het Friese fietsknooppuntennetwerk. Aanbevolen routes zijn de Universiteitsroute, de Westergo-fietsroute en de Terpenroute richting Tzum en Wijnaldum. Hier worden ook grutto’s, kieviten, bruine kiekendieven en blauwborsten waargenomen.

Lokale tips en weetjes

  1. Het planetarium van Franeker is sinds 2023 UNESCO-werelderfgoed.
  2. De stad heeft een eigen kaatsveld waar regelmatig wedstrijden worden gehouden.
  3. In het voormalige universiteitsgebouw zijn nu appartementen gevestigd, met behoud van de originele gevels.

Bronnen

Plaats een reactie