Aduard, Groningen

Laatste update 23/09/2025 door Redactie

Aduard bevindt zich in het noordwesten van de provincie Groningen, op slechts acht kilometer van de stad Groningen zelf. Het dorp maakt deel uit van de gemeente Zuidhorn, waartoe ook de kernen Den Horn, Fransum, Noordhorn en Oldehove behoren. Ten westen van Aduard liggen de uitgestrekte weilanden en veenontginningen van Leek, terwijl ten noordoosten langs het Aduarderdiep de bebouwde kommen van Niekerk en Oldekerk aansluiten. Door deze ligging aan de rand van het Westerkwartier en de nabijheid van waterlopen als het Rietdiep en het Van Starkenborghkanaal, vormt Aduard een aantrekkelijke uitvalsbasis voor wandelaars, fietsers en liefhebbers van cultuurhistorisch erfgoed.

Verklaring van de naam Aduard

De naam Aduard vindt zijn oorsprong in de woorden voor ‘oude wierde’ of ‘oude terp’. In het Oudnederlands duidde het achtervoegsel -werth of -ward op een opgehoogde woonplaats in het verder drassige landschap. Door natuurlijke overstromingen en menselijke beheersing van het water werd de betrouwbare woonheuvel – de “wierde” – een herkenbaar onderdeel van het cultuurlandschap. De toevoeging “ad” of “aat” verwijst naar de ouderdom daarvan: Aduard was de ‘oude terp’ in een gebied waar later nieuwe dorpswierden ontstonden. Dit erfgoedelement herinnert aan hoe vroegere bewoners zich eeuwenlang aan de grillen van de Groninger klei aanpasten.

Geschiedenis Aduard

Rond het midden van de twaalfde eeuw vestigden Cisterciënzer monniken hier het Sint-Bernardusklooster, geïnspireerd op de abdij van Clairvaux in Frankrijk. Vanaf circa 1200 begonnen zij met het bedijken van de Middagpolder, met hun voorwerkboerderijen Aduardervoorwerk en Fransumervoorwerk als uitvalsbasis voor inpoldering en agrarische activiteiten. In 1280 verrezen de eerste contouren van de stenen abdijkerk, die later dienst zou doen als ziekenzaal en vandaag de dag het oudste bewaarde stuk kloostercomplex in Nederland is.

Gedurende de late middeleeuwen groeide het klooster uit tot een centrum van geleerdheid, met studenten als Wessel Gansfort, Rudolf Agricola en Alexander Hegius die er filosofie en theologie bestudeerden. De strategische ligging aan vaarwegen als het Hoendiep en het Rietdiep zorgde voor handelscontacten naar Groningen, de Waddezee en verder. In 1580 verbrandde de abdij grotendeels door de troepen van de geuzen onder leiding van Maarten van Rossum, in het kielzog van de intocht van Rennenberg. Hoewel in 1594 de laatste kloosterrechten werden opgeheven, bleef de ziekenzaal bewaard als dorpskerk, terwijl de rest van het complex in verval raakte.

In de achttiende eeuw getuigde de borg Huis te Aduard van de lokale adel die van 1700 tot 1815 door de familie Lewe werd bewoond. Na de Franse periode en de demping van de macht van de jonkers verdween het landhuis in 1815, op de plek waar nu de Gereformeerde Kerk staat. Tegelijkertijd vestigde in 1843 de Friesestraatweg, de weg naar Leeuwarden, de nieuwe hoofdroute door het dorp.

Verschillende monumenten herinneren aan deze rijke geschiedenis. Het sluizencomplex Aduarderzijlen, met twee historische schutsluizen uit 1706 en 1867, biedt vanaf de stuwen een wijds uitzicht over het Rietdiep. De 17de-eeuwse boogbrug Steentil overspant het Aduarderdiep, terwijl de windmolen Eolus (1821) hoog boven de polders uit torent. Bovenop de wierde van Fransum staat een middeleeuws kerkje uit het begin van de dertiende eeuw, met een in 1991 gerestaureerde dakruiter en een zeldzame stenen preekstoel. Sinds 1979 valt dit kerkje onder beheer van de Stichting Oude Groninger Kerken, die samen met de Vroedschap Fransum jaarconcerten en bijeenkomsten in de kapel mogelijk maakt. In december 1999 klonk daar voor het eerst een nieuwe klok van 450 kilo, gegoten door klokkengieterij Reiderland uit Beerta.

Toeristische wetenswaardigheden Aduard

Rond Aduard zijn tal van bezienswaardigheden samengebracht in thematische routes en tips voor alle seizoenen. De combinatie van historisch erfgoed, landschap en creatieve invulling maakt van dit dorp een veelzijdige bestemming.

Voor liefhebbers van kloosterbouw en middeleeuwse architectuur is het Museum Sint Bernardushof onmisbaar. Gevestigd in de voormalige ziekenzaal aan Hofstraat 45 (9831 RB Aduard), toont dit rijksmonument unieke vondsten uit het tijdperk van de Cisterciënzers, van vrachtauto’s tot middeleeuwse glas-in-loodramen. Het museum is geopend van woensdag tot en met zondag, van 10:00 tot 17:00 uur. De entree bedraagt 5 euro voor volwassenen en 2,50 euro voor kinderen tot twaalf jaar. Parkeren kan tegenover de ingang op het museumplein, langs de Dorpsstraat. Buslijn 82 (halte Aduard, Dorpsstraat) brengt bezoekers rechtstreeks vanaf het NS-station in Geldermalsen. Google Maps: https://maps.google.com/?q=Hofstraat+45+9831+RB+Aduard

Een rustige wandel- en fietservaring biedt de Lingefietsroute, een lus van ongeveer veertig kilometer langs de uitgestrekte boomgaarden van het Westerkwartier, het Van Starkenborghkanaal en het schilderachtige polderlandschap. Startpunt is Café-restaurant De Lindenhof aan Dorpsstraat 10, waar ook een oplaadpunt voor e-bikes en vers Betuws fruit beschikbaar is. De route voert langs de kloostermuren van Aduard, over de Steentil-brug en langs de sluizen bij Aduarderzijlen. Langs de route staan informatieborden over landschap en erfgoed, waaronder een paneel bij de “Bank van Beer”, een eikenhouten zitbank ontworpen door kunstenaar Folkert de Vries. Google Maps: https://maps.google.com/?q=De+Lindenhof+Dorpsstraat+10+Aduard

Wie de sporen van religieus leven verder wil volgen, kan afbuigen naar Fransum, waar het kerkje op de wierde jaarlijks wordt opengesteld voor publiek. Het kerkje in Fransum aan Rodeweg 1 (9831 TA Aduard) valt onder de zorg van de Stichting Oude Groninger Kerken en heeft geen vaste openingstijden, maar is vrij toegankelijk tijdens de Open Monumentendagen in september en op afspraak via de Vroedschap Fransum. Rondom de kerk is een klein kerkhof met gevelstenen van vroegere dorpelingen en een informatief paneel over de bouwfasen van de kapel. Er is parkeergelegenheid langs de Rodeweg en via de buurdorpen te voet bereikbaar. Google Maps: https://maps.google.com/?q=Rodeweg+1+9831+TA+Aduard

Voor een panoramisch zicht op het oude waterbeheer van Groningen voert een bezoek naar het sluizencomplex Aduarderzijlen, aan Zijldijk 3 (9831 RB Aduard). Tussen de klassieke houten geschutsluizen uit de achttiende eeuw en de latere stenen damwand lopen wandelpaden langs de Rietdiep. De sluizen zijn vrij te bezichtigen van zonsopgang tot zonsondergang. Parkeer uw auto langs de Zijldijk; er stoppen geen bussen, maar de route is per fiets makkelijk te combineren met de Redbadfietsknooppunten. Google Maps: https://maps.google.com/?q=Zijldijk+3+9831+RB+Aduard

Naast deze kernattracties kent Aduard verrassende ontdekkingen. In de kloostertuin van het Sint-Bernardusklooster, heringericht door de Stichting Historische Tuin Aduard, bloeien sinds 2010 medicinale kruiden uit middeleeuwse kruidboeken. Jaarlijks organiseert de stichting in juli een rondleiding langs zogenoemde “kloosterapotheek”-percelen. In oktober brengt toneelvereniging St. Bernardus een middeleeuws festijn in de gerestaureerde kloosterschuur, compleet met ridderspelen en troubadours. Elke eerste zaterdag van april draait de lokale vogelwerkgroep een excursie door de boomgaarden langs het Aduarderdiep, waar in holle wegen zeldzame steenuilen zijn gespot.

Culinaire liefhebbers vinden in Aduard authentieke adresjes: in de Lindenhof serveren ze stoofschotels met wild uit de omliggende bossen, terwijl in De Herberg van Aduard langs de Friesestraatweg huisgemaakte broden en streekbieren van de Brouwerij Martinus in Ten Boer op de kaart staan. Tijdens de jaarlijkse Fruitcorso van Fruitstad NL, begin september op het dorpsplein van Zuidhorn, zijn bloemendecors van kersen en appels een lust voor het oog. Voor fijnproevers opent eind mei de Bloesemroute, waarbij boerderijen langs de route verse jam, perenbier en appeltaart aanbieden.

In de wintermaanden, wanneer vorst het Rietdiep laat dichtklapperen, trekken lokale schaatsverenigingen de natuurijsbaan open bij de Aduarderzijlen, een evenement dat door jong en oud wordt omarmd. Het Klompenpad Aduard-Fransum voert bezoekers over oude dijkjes, langs watermolens en rietkragen. Onderweg stuiten wandelaars in maart op het eerste lentegroen en in juni op dotterbloemen in de schorren, een jaarlijks moment waarop de Vogelbescherming Betuwe een telling organiseert van zeldzame weidevogels.

Voor wie langer blijft, biedt het buitengebied volop overnachtingsmogelijkheden. Van duurzame boerencampings tussen de rietkragen van het Aduarderdiep tot kleinschalige bed & breakfast-adressen binnen de lieflijke dorpsgrenzen, elk verblijf draagt bij aan de beleving van Groninger erfgoed en landschap.

Bronnen

Plaats een reactie