Laatste update 23/09/2025 door Redactie
In het uitgestrekte noordwesten van de provincie Friesland, verscholen tussen de uitgestrekte weilanden en historische dorpen, ligt het kleine terpdorp Boer. Deze nederzetting maakt deel uit van de gemeente Waadhoeke, die in 2018 ontstond uit een fusie van de voormalige gemeenten Franekeradeel, Menameradiel, Het Bildt en delen van Littenseradiel. Boer ligt ten noordoosten van de stad Franeker, en wordt omringd door karakteristieke Friese dorpen als Tzum, Dongjum, Welsrijp en Schalsum. De regio kenmerkt zich door een eeuwenoud cultuurlandschap met terpen, historische boerderijen en een rijke agrarische traditie.
Verklaring van de naam
De naam Boer roept wellicht associaties op met het agrarische leven, maar de herkomst is minder eenduidig. In historische documenten wordt het dorp aangeduid als “Boerum”, wat zou kunnen duiden op een nederzetting (“-um”) van een persoon genaamd Boer of Boro. In de Friese taal en toponymie komt het element “boer” ook voor als aanduiding van een woonplaats of erf. Hoewel de naam dus mogelijk verwijst naar een persoonsnaam, sluit een verband met het boerenleven in deze vruchtbare streek niet uit. De ligging op een terp wijst op een vroege bewoning, waarbij veiligheid tegen het water een centrale rol speelde.
Geschiedenis
Boer is een klassiek voorbeeld van een terpdorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen toen bewoners kunstmatige heuvels aanlegden om zich te beschermen tegen overstromingen. De terp waarop het dorp ligt, behoort tot de oudste van Friesland en getuigt van een lange bewoningsgeschiedenis. Centraal in het dorp staat de voormalige Hervormde Kerk, een historisch bouwwerk dat oorspronkelijk in de twaalfde eeuw werd opgericht en gewijd aan Maria. De kerk is een eenbeukige constructie met een vijfzijdig gesloten koor en een toren met ingesnoerde spits. In de zestiende eeuw werd het gebouw uitgebreid met gotische elementen zoals steunberen en een verhoogd koor.
Opvallend is het classicistische ingangsportaal aan de zuidzijde van het schip, vervaardigd uit rode baksteen en daterend uit 1665. Dit portaal werd overgebracht van de nabijgelegen, inmiddels gesloopte Elgersmastate, een adellijke woning die ooit het landschap sierde. Binnenin de kerk bevinden zich een rijk versierde preekstoel uit de zeventiende eeuw, een doophek, een scheidingswand met deuren en een doodsbaar uit 1731. Het tongewelf stamt eveneens uit de zeventiende eeuw en draagt bij aan de historische sfeer van het interieur.
Op het verhoogde kerkhof rondom de kerk liggen voornamelijk negentiende-eeuwse graven. Een bijzonder graf is dat van Joannes Stinstra, een invloedrijke predikant en vrijdenker uit de achttiende eeuw, wiens grafkelder deel uitmaakt van de familie Stinstra-Banga. De nabijgelegen voormalige pastorie aan de Miedweg 2 is een onderkelderde woning uit de zestiende of vroege zeventiende eeuw, gebouwd met grote baksteenmoppen en voorzien van kloostervensters en duivengaten. Binnen zijn nog originele balken met gesneden sleutelstukken te bewonderen.
De kerk is tegenwoordig eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, die zich inzet voor het behoud van historische Friese kerken. In 2005 werd een restauratie gepland om het monumentale karakter van het gebouw te behouden.
Toeristische wetenswaardigheden
Hoewel Boer klein is, biedt het dorp en zijn omgeving een verrassende rijkdom aan erfgoed en natuurbeleving. De voormalige Hervormde Kerk is een absolute trekpleister voor liefhebbers van religieuze architectuur en Friese geschiedenis.
Adres: Oude Weg 1, Boer
Openingstijden: Op afspraak via Stichting Alde Fryske Tsjerken
Entree: Gratis, vrijwillige bijdrage welkom
Parkeren: Langs de Oude Weg.
OV-bereikbaarheid: Trein naar Franeker, daarna circa 4 km fietsen
Google Maps: Oude Weg 1, Boer
Voor wie van wandelen houdt, is de Boer-Tzum wandelroute een aanrader. Deze circa 8 km lange route voert langs terpen, weilanden en historische boerderijen en biedt een prachtig uitzicht op het Friese landschap. In de herfst is deze route bijzonder sfeervol door de verkleurende bomen en de rust van het platteland.
Een minder bekende maar interessante plek is de voormalige locatie van de Elgersmastate, waarvan het portaal nu deel uitmaakt van de kerk. Hoewel de state zelf niet meer bestaat, is het verhaal ervan verweven met de geschiedenis van Boer en biedt het een inkijkje in de adellijke cultuur van Friesland.
Culinair gezien is een bezoek aan het nabijgelegen Franeker een aanrader. Hier bevindt zich onder andere restaurant De Stadsherberg, waar streekgerechten met lokale ingrediënten worden geserveerd. Ook Bakkerij Van der Werf in Tzum staat bekend om zijn ambachtelijke Friese oranjekoek.
Evenementen in de regio zijn kleinschalig maar authentiek. In het voorjaar vindt in Dongjum de Terpenfair plaats, een markt met lokale producten, muziek en ambachten. In de zomer organiseert Schalsum een dorpsfeest met traditionele spellen en een fietstocht langs historische locaties.
Voor fietsers is de Friese Terpenroute een aanrader. Deze route van circa 45 km voert langs dorpen als Boer, Tzum, Welsrijp en Franeker, en biedt een unieke combinatie van cultuurhistorie en natuur. De route is bewegwijzerd en geschikt voor recreatieve fietsers.
Seizoensgebonden activiteiten zijn er volop. In de winter is het landschap rondom Boer ideaal voor schaatsen op natuurijs, mits de omstandigheden het toelaten. In de lente bloeien de weilanden vol pinksterbloemen en is het gebied populair bij vogelaars, die hier onder andere grutto’s en kieviten kunnen spotten.
Tot slot is een bezoek aan Franeker zelf een must. Deze stad herbergt het beroemde Oude Weg 1, 8809 HZ Boer, het oudste werkende planetarium ter wereld.
Adres: Eise Eisingastraat 3, Franeker
Openingstijden: Dinsdag t/m zondag van 10:00 tot 17:00 uur
Entree: €7,50 voor volwassenen
OV-bereikbaarheid: Goed bereikbaar per trein
Google Maps: Eise Eisingastraat 3, Franeker
Bronnen
- Stichting Alde Fryske Tsjerken
Gebruikt voor informatie over het eigendom en beheer van de kerk in Boer, de restauratieplannen en de rol van de stichting in het behoud van monumentale Friese kerken. - Gemeente Waadhoeke
Gebruikt voor het overzicht van dorpen en steden binnen de gemeente Waadhoeke, inclusief de fusiegeschiedenis en de ligging van Boer binnen de regio. - Visit Wadden
Gebruikt voor toeristische informatie over Boer, de wandelroute Boer–Tzummarum–Dongjum, en de beschrijving van het landschap en de kerk als bezienswaardigheid. - Friesland.nl
Gebruikt voor de beschrijving van de Friese Terpenroute, inclusief lengte, thematiek en bezienswaardigheden onderweg zoals Hegebeintum en het Noarderleech. - Ensie – Encyclopedie van Friesland
Gebruikt voor biografische informatie over Joannes Stinstra, zijn rol als predikant, zijn schorsing en invloed op het doopsgezind rationalisme. - Tresoar – Fries Historisch en Letterkundig Centrum
Gebruikt voor algemene historische context over de Friese terpen, stinzen en states, en het ontstaan van dorpen zoals Boer. - Cultuurhistorische Kaart Fryslân – Provincie Fryslân
Gebruikt voor achtergrondinformatie over de verdwenen Elgersmastate, en het belang van het classicistische portaal dat nu deel uitmaakt van de kerk in Boer. - Erop uit in Friesland
Gebruikt voor informatie over dorpsfeesten in de regio, waaronder het dorpsfeest in Schalsum en de traditie van lokale zomeractiviteiten. - Kermis.nu
Gebruikt voor bevestiging van het jaarlijkse evenement Merke Dongjum, inclusief data en aard van het dorpsfeest. - Restaurant De Stadsherberg Franeker
Gebruikt voor culinaire informatie over het restaurant, het aanbod van streekgerechten, locatie en bereikbaarheid. - Bakkerij Van der Werf
Gebruikt voor informatie over de ambachtelijke bakkerij in Tzum, inclusief specialiteiten zoals Friese oranjekoek en openingstijden.