Graft-De Rijp, Noord-Holland

Laatste update 23/09/2025 door Redactie

In het hart van Noord-Holland, ten noorden van Purmerend en ten oosten van Alkmaar, ligt de voormalige gemeente Graft-De Rijp. Deze streek omvat de dorpen Graft, De Rijp, Markenbinnen, Noordeinde, Oost-Graftdijk, West-Graftdijk en Starnmeer, en vormt samen met omliggende polders een karakteristiek landschap van droogmakerijen, dijken en historische dorpskernen. Sinds 2015 maakt het gebied bestuurlijk deel uit van de gemeente Alkmaar, maar het behoudt zijn eigen identiteit als een van de meest authentieke regio’s van het Noorderkwartier. De ligging tussen de voormalige meren Schermer en Beemster, beide drooggelegd in de 17e eeuw, maakt het tot een ideaal vertrekpunt voor wandelingen, fietstochten en cultuurhistorische uitstapjes.

Verklaring van de naam Graft-De Rijp

De naam Graft verwijst naar een gegraven waterloop of greppel, een term die past bij het veenrijke en door sloten doorsneden landschap waarin het dorp ontstond. De Rijp is waarschijnlijk afgeleid van het woord “rijp”, dat in oude dialecten verwees naar een rand of oever van een waterplas. Beide dorpen lagen oorspronkelijk op het Schermereiland, een hoger gelegen zandrug tussen uitgestrekte veengebieden. Door hun ligging op natuurlijke verhogingen waren ze relatief beschermd tegen overstromingen, wat hun vroege bewoning verklaart.

Geschiedenis

De oudste sporen van menselijke activiteit in Graft-De Rijp dateren uit de 11e eeuw. In die periode begon men vanuit de kuststreek met het ontginnen van het veengebied in het midden van Noord-Holland. Door de afwatering en ontginning ontstonden nederzettingen op de zandruggen, waaronder het latere Schermereiland. Rond 1130 veroorzaakten stormvloeden grote schade aan het veenlandschap. Hierdoor ontstonden meren zoals de Schermer en de Beemster, met daartussen het eiland waarop Graft en De Rijp zich ontwikkelden.

Vanaf de 16e eeuw beleefden de dorpen een bloeiperiode dankzij de zeevaart en visserij. De Rijp groeide uit tot een centrum van de haringvangst en scheepsbouw. Rond 1625 werden de Buizenhaven en later de Balkenhaven aangelegd om de groeiende vloot van haringschepen te huisvesten. In de jaren 1670–1680 telde het dorp circa 75 buizen, een type vissersschip dat werd ingezet voor de haringvangst in de Noordzee en de Sont. Ook schippers uit Graft en de omliggende dorpen voeren op handelsroutes naar het Middellandse Zeegebied, West-Frankrijk, Spanje, Portugal en de Oostzee.

In 1607 besloten de Staten van Holland dat De Rijp een zelfstandige banne mocht vormen, los van Graft, Noordeinde, Oost-Graftdijk en West-Graftdijk. Dit leidde tot de bouw van twee afzonderlijke raadhuizen: Graft in 1613 en De Rijp in 1630. Beide gebouwen bestaan nog steeds en zijn rijksmonumenten.

Vanaf het einde van de 17e eeuw zette een economische neergang in. De haringvisserij liep terug, schepen werden verkocht of verplaatst, en het inwonertal daalde. In de 19e eeuw vertrokken vermogende families naar de steden. Rond 1890 kende de regio een korte opleving dankzij kleinschalige industrie zoals een meelfabriek, kalkbranderij en sigarenmakerijen. Ook de tuinbouw kreeg voet aan de grond, al bleef het inkomen bescheiden.

Toeristische wetenswaardigheden Graft-De Rijp

Graft-De Rijp is vandaag de dag een aantrekkelijke bestemming voor toeristen die houden van erfgoed, natuur en rust. De dorpen zijn rijk aan monumentale panden, schilderachtige straatjes en waterwegen. Het gebied maakt deel uit van het Nationaal Landschap Laag Holland, dat zich kenmerkt door open polderlandschap, historische verkaveling en cultuurhistorische elementen.

Monumenten en musea

Het Raadhuis van De Rijp is een van de bekendste bezienswaardigheden. Het gebouw uit 1630 is ontworpen door Jan Leeghwater en herbergt een museum en trouwlocatie.

Google Maps: Kleine Dam 1, De Rijp
Openingstijden: Dinsdag t/m zondag, 12:00–15:00 uur
Entree: Gratis toegang bij rondleidingen
Parkeren: Gratis parkeren aan de rand van het centrum
OV: Buslijn 129 vanaf Alkmaar, halte De Rijp-Centrum

Ook het Raadhuis van Graft, gebouwd in 1613, is een rijksmonument. Het gebouw is niet publiek toegankelijk, maar goed zichtbaar vanaf de straat.

Fort Markenbinnen

Ten zuiden van De Rijp ligt Fort Markenbinnen, onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Het fort is in gebruik als evenementenlocatie en biedt rondleidingen en natuurbeleving.

Google Maps: Provincialeweg 9, Markenbinnen
Openingstijden: Alleen tijdens evenementen en op afspraak
Entree: Afhankelijk van activiteit
Parkeren: Beperkt, langs de Provincialeweg
OV: Buslijn 123 vanaf Purmerend, halte Markenbinnen

Wandelen en fietsen

De regio biedt diverse wandelroutes, waaronder de Graft-De Rijp wandeling van circa 11 kilometer. Deze route voert langs historische dorpskernen, molens, dijken en het fort. Startpunt is het dorpsplein van Graft.

Google Maps: Dorpsplein Graft
Toegang: Vrij toegankelijk
Parkeren: Kleine parkeerplaats aan de Dorpsstraat
OV: Buslijn 129, halte Graft-Dorp

Fietsers kunnen gebruikmaken van het knooppuntennetwerk dat door de Schermerpolder, Beemster, De Rijp en Graft loopt. De route langs het Noordhollandsch Kanaal biedt uitzicht op water, weilanden en historische boerderijen.

Streekproducten en horeca

In De Rijp en omliggende dorpen zijn boerderijwinkels te vinden met Noord-Hollandse kaas, honing, seizoensgroenten en ambachtelijke zuivel. In het centrum van De Rijp bevinden zich cafés en restaurants die streekgerechten serveren, waaronder haring, stoofpotten en lokale gebaksoorten.

Lokale tips en weetjes

  • In juni 2025 vindt in Alkmaar het evenement Kaeskoppenstad plaats, waarbij de binnenstad wordt omgetoverd tot een 16e-eeuws decor.
  • In Oost-Graftdijk is een aanlegmogelijkheid voor kleine vaartuigen aan het Noordhollandsch Kanaal.
  • In Starnmeer loopt een wandelroute door rietlanden en weidevogelgebied, onderdeel van het regionale wandelnetwerk.

Hier worden soorten als grutto, kievit, smient, dotterbloem, zwanebloem en kleine karekiet waargenomen.

Gemeente en omliggende plaatsen

De gemeente Alkmaar bestaat uit:
Alkmaar, Graft, De Rijp, Noordeinde, Oost-Graftdijk, West-Graftdijk, Markenbinnen, Starnmeer, Stompetoren, Schermerhorn, Oudorp, Koedijk, Sint Pancras

De regio ligt in het noorden van Noord-Holland, tussen de droogmakerijen van de Schermer, Beemster en het veengebied van Laag Holland. De ligging tussen historische dorpen, waterwegen en natuurgebieden maakt het gebied aantrekkelijk voor fietsers, wandelaars en liefhebbers van erfgoed.

Bronnen

Plaats een reactie