Laatste update 24/09/2025 door Redactie
De rivier de IJssel stroomt door het oosten van Nederland, van Westervoort bij Arnhem tot aan het IJsselmeer. Langs de oevers liggen historische steden als Doesburg, Zutphen, Deventer, Hattem, Zwolle en Kampen, elk met een eigen karakter en een rijk verleden. De rivier slingert door de provincies Gelderland en Overijssel, en doorkruist een landschap van uiterwaarden, natuurgebieden en dijken. In de directe omgeving liggen dorpen als Olst, Wijhe, Wapenveld, Zalk, Veessen, Vorchten en Fortmond.
Verklaring van de naam IJssel
De naam IJssel is vermoedelijk afgeleid van het Germaanse woord “Isala”, dat “donkere waterstroom” betekent. In oude bronnen komt de naam voor als “Isala” of “Hisla”. De rivier kreeg haar huidige loop pas in de vroege middeleeuwen, toen een aftakking van de Rijn ontstond bij Arnhem. Deze nieuwe waterweg begon steeds meer Rijnwater af te voeren en ontwikkelde zich tot een zelfstandige rivier.
Geschiedenis
De IJssel is een relatief jonge rivier. Voor het jaar 600 was het huidige IJsseldal een moerassig gebied met kleine beekjes. Rond die tijd ontstond een spontane aftakking van de Rijn, die uitgroeide tot een bevaarbare rivier. Rond het jaar 950 had de IJssel een omvang die vergelijkbaar is met de huidige situatie.
Langs de rivier vonden door de eeuwen heen tal van historische gebeurtenissen plaats. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog vormde de IJssel een natuurlijke grens tussen strijdende partijen. In steden als Kampen, Zwolle en Deventer herinneren stadspoorten en muren aan deze periode. In Fortmond, ten zuiden van Olst, bereidden Kozakken zich in 1813 voor op een oversteek om de laatste Franse troepen uit Nederland te verdrijven.
Een bijzonder hoofdstuk uit de recente geschiedenis is de aanleg van de IJssellinie in de jaren 1950 en 1960. Bij landgoed De Haere, ten zuiden van Olst, werd een verdedigingsdam gebouwd die de rivier in geval van oorlog moest afsluiten. Deze linie maakte deel uit van de Nederlandse strategie tijdens de Koude Oorlog.
Toeristische wetenswaardigheden IJssel
De rivier de IJssel is een geliefde bestemming voor toeristen die houden van natuur, cultuur en historie. De combinatie van Hanzesteden, uiterwaarden en natuurgebieden maakt het gebied aantrekkelijk voor fietsers, wandelaars en natuurliefhebbers.
Hanzesteden langs de IJssel
Langs de IJssel liggen zes voormalige Hanzesteden: Doesburg, Zutphen, Deventer, Hattem, Zwolle en Kampen. Deze steden waren in de middeleeuwen aangesloten bij het internationale Hanzeverbond, een netwerk van handelssteden in Noordwest-Europa. De rijke geschiedenis is nog altijd zichtbaar in de monumentale panden, stadspoorten, kerken en musea.
- In Deventer vind je het oudste stenen huis van Nederland en het beroemde Bergkwartier.
- Zutphen staat bekend om zijn torens en hofjes.
- Kampen biedt uitzicht op de rivier vanaf de stadsbrug en heeft een goed bewaard gebleven stadsmuur.
Natuurgebieden en uiterwaarden
Langs de rivier liggen diverse natuurgebieden die bekend staan om hun bijzondere flora en fauna. Hier worden onder andere grote zilverreigers, zeearenden en bevers waargenomen.
- De Duursche Waarden bij Olst vormen een mozaïek van ooibos, graslanden en rivierduinen. Google Maps
- De Vreugderijkerwaard bij Zwolle is een vogelrijk gebied met wandelpaden en uitzichtpunten. Google Maps
- De Ossenwaard bij Deventer is een dynamisch uiterwaardengebied met wisselende waterstanden. Google Maps
Hier worden in de wintermaanden duizenden kolganzen, brandganzen en smienten gespot. In het voorjaar bloeien er dotterbloemen, valeriaan en zwarte zegge.
Fiets- en wandelroutes
Langs de IJssel zijn diverse routes uitgezet voor wandelaars en fietsers. Een populaire wandelroute loopt van Olst naar Wijhe, langs de rivier en door de uiterwaarden. Ook het Hanzestedenpad en het IJsselpad bieden langeafstandswandelingen met uitzicht op het water, historische dorpen en natuurgebieden. Deze routes zijn opgenomen op allewandelroutes.nl.
Cultuur en erfgoed
In Fortmond zijn restanten van de IJssellinie te bezichtigen, waaronder een voormalige dam en bunkers. Bij landgoed De Haere is een informatiecentrum ingericht over de Koude Oorlog en de verdedigingswerken langs de rivier.
In Hattem bevindt zich het Anton Pieck Museum, gewijd aan de bekende illustrator. Doesburg biedt onderdak aan het Mosterdmuseum, en in Kampen is het Stedelijk Museum gevestigd in een voormalig klooster.
Lokale tips en weetjes
- De IJsselbrug bij Zwolle biedt een panoramisch uitzicht over het rivierlandschap en is een geliefde plek voor fotografen.
- In Veessen is een hoogwatergeul aangelegd die bij extreme waterstanden de IJssel ontlast en een uniek natuurgebied vormt.
- In Fortmond is het voormalige verdedigingswerk van de IJssellinie deels toegankelijk voor publiek.
Culinaire adressen en streekproducten
Langs de rivier liggen diverse boerderijwinkels waar streekproducten worden verkocht, zoals honing uit de uiterwaarden, ambachtelijk gebakken brood en seizoensgroenten. Binnen een straal van 2 kilometer van de rivier zijn meerdere adressen opgenomen in de Boerengids.
In de Hanzesteden vind je restaurants die streekgerechten serveren, zoals wildstoofpot, rivierkreeft en kruidige mosterdsoep.
Seizoensgebonden activiteiten
In de zomermaanden worden er rondvaarten georganiseerd op de IJssel, onder andere vanuit Zutphen. In de herfst zijn er begeleide natuurwandelingen door de uiterwaarden. In de wintermaanden trekken vogelaars naar de dijken om de duizenden overwinterende ganzen te observeren.
Bronnen
- Reliwiki – Gebruikt voor informatie over kerkelijke gebouwen en monumenten in de Hanzesteden.
- Waarneming.nl – Gebruikt voor actuele flora- en faunawaarnemingen in de uiterwaarden en natuurgebieden langs de IJssel.
- Boerengids – Gebruikt voor boerderijwinkels binnen 2 km van de rivier.
- Allewandelroutes.nl – Gebruikt voor wandelroutes langs de IJssel en door de uiterwaarden.
- Stichting IJssellinie – Gebruikt voor informatie over de verdedigingswerken bij Fortmond en landgoed De Haere.
- Natuurmonumenten – Gebruikt voor informatie over Duursche Waarden, Vreugderijkerwaard en Ossenwaard.
- Gemeente Deventer – Gebruikt voor toeristische informatie over erfgoed, stadswandelingen en musea.