Littenseradiel, Friesland

Laatste update 30/09/2025 door Redactie

Littenseradiel ligt in het hart van Friesland, tussen Sneek, Leeuwarden, Franeker, Bolsward, Harlingen, Grou, Menaldum, Oosterbierum, Winsum en Wommels. De voormalige gemeente bestaat uit tientallen dorpen en gehuchten, verspreid over een landschap van terpen, weiden en waterlopen. Sinds 2018 is het gebied bestuurlijk verdeeld over de gemeenten Waadhoeke, Leeuwarden en Súdwest-Fryslân, maar het behoudt zijn eigen karakter en cultuur.

Verklaring van de naam Littenseradiel

De naam Littenseradiel komt van het dorp Easterlittens, dat centraal ligt in het gebied. Het woord “radiel” betekent rechtsgebied in het Fries. Samen verwijst de naam naar een historische bestuursvorm die eeuwenlang het plattelandsleven in Friesland bepaalde. Hoewel de gemeente is opgeheven, leeft de naam voort in lokale verenigingen en erfgoedstichtingen.

Geschiedenis

Littenseradiel kent een lange geschiedenis die teruggaat tot de vroege middeleeuwen. Dorpen ontstonden op terpen, kunstmatige heuvels die bescherming boden tegen overstromingen. In de loop der eeuwen groeide het gebied uit tot een agrarische regio met een netwerk van boerderijen, kerken en dorpswegen.

Een opvallend element in het landschap is de Slachtedyk, een oude dijk van ruim 40 kilometer die loopt van Raerd tot Oosterbierum. Vanaf de vijftiende eeuw werd deze dijk als één geheel onderhouden door vijf grietenijen: Baarderadeel, Barradeel, Franekeradeel, Hennaarderadeel en Menaldumadeel. De dijk beschermde het achterland tegen overstromingen vanuit de Middelzee en later de Zuiderzee.

De Slachtedyk had vroeger een slapersfunctie. Bij hoogwater konden balken in brugopeningen worden geplaatst om het water tegen te houden. In Boazum is deze historische constructie nog zichtbaar bij de brug aan de rand van het dorp.
Google Maps: Boazum, Friesland

Het beheer van de dijk is nu in handen van natuurorganisatie It Fryske Gea, die zich inzet voor behoud van landschap en biodiversiteit.

Toeristische wetenswaardigheden Littenseradiel

Littenseradiel is een rustige bestemming voor wie houdt van natuur, erfgoed en dorpscultuur. Het landschap bestaat uit weidegebieden, terpen, dijken en sloten. Hier worden grutto’s, kieviten en scholeksters gespot. In het voorjaar bloeien de bermen vol wilde bloemen, en in de herfst trekken vogelaars naar de slootkanten.

Dorpen en erfgoed

De voormalige gemeente telt 29 dorpen en 4 buurtschappen, waaronder Baaium, Boazum, Easterein, Easterlittens, Hidaard, Hilaard, Hinnaard, Húns, Itens, Jorwert, Kûbaard, Leons, Mantgum, Reahûs, Rien, Spannum, Waaksens, Weidum, Winsum, Wiuwert, Wjelsryp en Wommels.

In Wiuwert bevinden zich natuurlijke mummies in de grafkelder van de dorpskerk. Deze zijn op afspraak te bezichtigen.
Google Maps: Wiuwert, Friesland

In Jorwert organiseert theatergroep Tryater jaarlijks een openluchtvoorstelling in de tuin van de pastorie.
Google Maps: Jorwert, Friesland

Slachtedyk en wandelroutes

De Slachtedyk is een geliefde wandelroute. De dijk biedt uitzicht op het Friese landschap en verbindt dorpen met elkaar. In juni 2024 vond hier de Slachtemarathon plaats, een cultureel wandelevenement met muziek, theater en streekgerechten. De route is deels opgenomen op allewandelroutes.nl.

Langs de dijk liggen rustpunten en informatiepanelen over de geschiedenis van het gebied. In dorpen zoals Boazum en Reahûs zijn bruggen waar de oude balkenconstructie nog herkenbaar is.

Streekproducten en culinaire adressen

In het gebied liggen meerdere boerderijwinkels met zuivel, eieren, vlees en jam van lokale herkomst. In Wommels bevindt zich een ambachtelijke bakkerij met Friese oranjekoek en sûkerbôle. In Easterein ligt een eetcafé waar streekgerechten worden geserveerd, zoals stamppot met droge worst en seizoensgroenten.

Seizoensgebonden activiteiten

In het voorjaar bloeien de bermen langs de dijk en dorpswegen. In de zomer zijn er dorpsfeesten en open tuindagen. In de herfst trekken vogelaars naar de weilanden. In de winter is het gebied geliefd bij rustzoekers en wandelaars die het kale landschap waarderen.

Gemeente en streek

Littenseradiel maakte tot 2018 deel uit van een zelfstandige gemeente. Sindsdien zijn de dorpen verdeeld over drie gemeenten:

  • Waadhoeke: o.a. Winsum, Wjelsryp, Wiuwert, Baaium, Weidum
  • Leeuwarden: o.a. Mantgum, Jorwert, Leons, Húns, Jellum
  • Súdwest-Fryslân: o.a. Wommels, Boazum, Easterein, Reahûs, Hidaard

De streek Friesland omvat verder onder andere Sneek, Franeker, Harlingen, Dokkum, Heerenveen, Bolsward, Grou, Stiens en Workum. Deze regio staat bekend om haar terpen, meren, dijken, dorpscultuur en Friese taal.

Bronnen

Plaats een reactie