Laatste update 02/09/2025 door Redactie
Barneveld ligt centraal in de provincie Gelderland, in het hart van de Veluwe, en wordt omringd door een afwisselend landschap van bossen, heidevelden, agrarische gronden en karakteristieke dorpskernen. De gemeente grenst aan plaatsen als Ede, Nijkerk, Scherpenzeel en Amersfoort, en is uitstekend bereikbaar via de A1 en A30. Binnen de gemeentegrenzen liggen de woonkernen Barneveld, De Glind, Garderen, Kootwijk, Kootwijkerbroek, Stroe, Terschuur, Voorthuizen en Zwartebroek. Deze dorpen hebben elk hun eigen sfeer en kenmerken, variërend van toeristische trekpleisters tot rustige agrarische gemeenschappen.
Verklaring van de naam
De naam Barneveld wordt voor het eerst vermeld in middeleeuwse bronnen. Over de herkomst bestaan verschillende theorieën. Een veelgenoemde verklaring is dat het eerste deel, Barne, mogelijk verwijst naar ‘brand’ of ‘verbrand’, wat kan duiden op ontgonnen of afgebrand bosgebied. Het tweede deel, veld, verwijst naar open land of akkergrond. Samen zou de naam dus kunnen betekenen: ‘open veld na brand’ of ‘ontgonnen veld’. De ligging op de overgang van hogere zandgronden naar vruchtbare weidegronden maakte het gebied aantrekkelijk voor vroege bewoning en landbouw.
Geschiedenis
Al in de 13e eeuw stond Barneveld bekend als een belangrijk handelsdorp op de Veluwe. De gunstige ligging aan handelsroutes en de aanwezigheid van vruchtbare landbouwgrond droegen bij aan de groei. In de loop der eeuwen ontwikkelde het dorp zich tot een centrum voor landbouw, veeteelt en later vooral pluimveehouderij.
De pluimveesector kreeg in de 19e eeuw een enorme impuls. In 1851 werd de eerste pluimveemarkt gehouden, en rond 1920 verwierf de Barnevelder kip wereldfaam vanwege haar hoge eierproductie en sterke bouw. Uit alle windstreken kwamen handelaren naar Barneveld om deze kippen te kopen. Gedurende vele jaren was hier de grootste eierveiling ter wereld gevestigd. In 1989 opende het eerste pluimveemuseum ter wereld zijn deuren in Barneveld, waarmee de rijke geschiedenis van de sector werd vastgelegd.
Naast de landbouw en pluimveehouderij speelde ook de handel in andere agrarische producten een rol. De markten trokken bezoekers uit de wijde omgeving. Het dorp groeide gestaag, waarbij historische gebouwen, kerken en landhuizen het straatbeeld bepaalden. De bekendste historische figuur uit de lokale geschiedenis is Jan van Schaffelaar, een ridder die in 1482 tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten van de kerktoren sprong om zijn manschappen te redden. Zijn verhaal leeft voort in standbeelden, straatnamen en lokale tradities.
Toeristische wetenswaardigheden
Musea en cultuur
Nederlands Pluimveemuseum – Dit unieke museum vertelt het verhaal van de pluimveehouderij in Nederland, met speciale aandacht voor de Barnevelder kip. Bezoekers zien historische gebruiksvoorwerpen, oude rassen en interactieve tentoonstellingen.
Adres: Harselaarseweg 22, 3771 MB Barneveld
Openingstijden: Dinsdag t/m zaterdag 10.00–17.00 uur
Entree: Volwassenen € 9,00, kinderen 4–12 jaar € 5,00
Parkeren: Gratis bij het museum
OV: Vanaf station Barneveld Centrum circa 10 minuten lopen
Google Maps
Veluws Museum Nairac – Gevestigd in een historisch pand in het centrum, met collecties over de geschiedenis van de Veluwe, archeologische vondsten en wisselende exposities.
Adres: Langstraat 13, 3771 BA Barneveld
Openingstijden: Dinsdag t/m zaterdag 10.00–17.00 uur
Entree: Volwassenen € 6,00, kinderen 4–12 jaar € 3,00
Parkeren: Betaald parkeren in de omgeving
OV: Goed bereikbaar vanaf station Barneveld Centrum
Google Maps
Oude Ambachten en Speelgoedmuseum – In dit museum in Terschuur worden meer dan 160 oude ambachten getoond, samen met een grote collectie antiek speelgoed.
Adres: Rijksweg 87, 3784 LV Terschuur
Openingstijden: Maandag t/m zaterdag 10.00–17.00 uur
Entree: Volwassenen € 12,50, kinderen 4–12 jaar € 9,50
Parkeren: Gratis bij het museum
OV: Busverbinding vanaf Barneveld naar Terschuur
Historische bezienswaardigheden
- Standbeeld van Jan van Schaffelaar – Gelegen aan de voet van de toren van de Hervormde Kerk, onthuld in 1903 ter herinnering aan zijn sprong in 1482.
- Hervormde Kerk – Een markant gebouw aan het Torenplein, met een toren die in juli en augustus tijdens de Oud Veluwse Markten te beklimmen is.
- Huize De Schaffelaar – Een statig landhuis aan de Stationsweg, niet toegankelijk van binnen, maar omgeven door het Schaffelaarse Bos, dat vrij toegankelijk is voor wandelaars.
- Windkorenmolen Den Olden Florus – In Terschuur, waar op zaterdagen graan wordt gemalen en meel verkocht.
- Windkorenmolen De Hoop – In Garderen, geopend bij voldoende wind op zaterdagochtend.
Evenementen
Oud Veluwse Markten – Van half juli tot half augustus verandert het centrum van Barneveld elke donderdag in een levendig decor van klederdrachten, oude ambachten, volksdansen, boerenkapellen, een eiermarkt en kinderactiviteiten.
Ballonfiësta Barneveld – Een jaarlijks evenement waarbij tientallen heteluchtballonnen opstijgen, vaak in bijzondere vormen.
Apenhof – Tijdens de marktdagen open voor publiek. Dit opvangcentrum voor exotische en inheemse dieren biedt onderdak aan onder meer apen, papegaaien, leguanen, nertsen, toekans en egels.
Adres: Schoutenstraat 12, 3771 CJ Barneveld
Openingstijden: Tijdens Oud Veluwse Markten en op afspraak
Entree: Donatie gewenst
Parkeren: In de omgeving
OV: Loopafstand vanaf station Barneveld Centrum
Natuur en recreatie
Het Schaffelaarse Bos is een geliefde plek voor wandelaars en hardlopers, met goed onderhouden paden en zicht op Huize De Schaffelaar. In de omgeving van Garderen en Kootwijk liggen uitgestrekte bossen en zandverstuivingen, zoals het Kootwijkerzand, ideaal voor wandel- en fietstochten.
Lokale tip 1: Fiets de route van Barneveld naar Radio Kootwijk via het Kootwijkerzand voor een combinatie van natuur en cultuurhistorie.
Lokale tip 2: Bezoek in het voorjaar de bloeiende boomgaarden rond Voorthuizen en proef lokaal fruit bij boerderijwinkels.
Lokale tip 3: In de herfst is het gebied rond Garderen beroemd om zijn paddenstoelen, met speciale wandelroutes uitgezet door Staatsbosbeheer.
Culinaire adressen
Barneveld en omgeving bieden een breed scala aan eetgelegenheden, van traditionele Veluwse restaurants tot moderne bistro’s. Proef streekgerechten zoals wild in het najaar, Veluwse kruidkoek en ambachtelijk ijs van lokale zuivelboerderijen.
Kunst in de openbare ruimte
In het centrum van Barneveld en de omliggende dorpen zijn diverse kunstwerken te vinden, waaronder moderne sculpturen, historische gedenktekens en kunstzinnige zitbanken. Deze kunstwerken vertellen vaak verhalen over de lokale geschiedenis en cultuur.
Gemeente Barneveld
De gemeente Barneveld omvat de kernen Barneveld, De Glind, Garderen, Kootwijk, Kootwijkerbroek, Stroe, Terschuur, Voorthuizen en Zwartebroek. Elk dorp heeft zijn eigen karakter: van toeristische trekpleisters als Garderen en Voorthuizen tot agrarische dorpen als Kootwijkerbroek en Zwartebroek.
Bronnen
- Gemeente Barneveld – Informatie over bestuurlijke indeling, evenementen en voorzieningen.
- Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed – Gegevens over monumenten zoals Huize De Schaffelaar, Hervormde Kerk en molens.
- Nederlands Pluimveemuseum – Gegevens over bezoekersinformatie, en beschrijving van collectie.