Jonkersvaart, Groningen

Laatste update 24/09/2025 door Redactie

In het zuidwesten van de provincie Groningen, vlak bij de grens met Drenthe, ligt het langgerekte dorp Jonkersvaart. Deze rustige nederzetting maakt deel uit van de gemeente Westerkwartier, die in 2019 ontstond uit een fusie van de voormalige gemeenten Marum, Leek, Zuidhorn en Grootegast. In de directe omgeving liggen dorpen als Marum, Nuis, Niebert, Tolbert en Leek, terwijl de stad Groningen op circa 25 kilometer afstand ligt. Het landschap rondom Jonkersvaart wordt gekenmerkt door veenontginningen, waterlopen en kleinschalige landbouw, met een geschiedenis die teruggaat tot de achttiende eeuw.

Verklaring van de naam Jonkersvaart

De naam Jonkersvaart verwijst naar de vaart die door het dorp loopt en werd aangelegd in opdracht van de jonker van het landgoed Nienoord, gelegen in het nabijgelegen Leek. “Jonker” duidt op een adellijke titel, en “vaart” op een gegraven waterloop. De naam weerspiegelt daarmee zowel de historische machtsverhoudingen als de functie van het kanaal: turftransport vanuit de omliggende veengebieden.

Geschiedenis

Jonkersvaart ontstond als veenkolonie, een nederzetting die werd gesticht ten behoeve van turfwinning. Al vóór 1800 begon men met het graven van de Jonkersvaart, die diende als afvoerkanaal voor turf uit het omliggende hoogveen. De vaart verbond het gebied met grotere waterwegen richting Leek en Groningen, waardoor het dorp een rol speelde in de regionale economie.

De nederzetting ontwikkelde zich langs de oevers van het kanaal, met een karakteristieke lintbebouwing. Veel huizen en boerderijen liggen direct aan de weg en het water, wat het dorp een open en overzichtelijk karakter geeft. In de twintigste eeuw verloor de turfwinning aan betekenis, maar het dorp bleef bestaan als woonplaats en agrarische kern.

Jonkersvaart telt tegenwoordig circa 260 inwoners en heeft een uitgesproken landelijk karakter. De vaart zelf is nog steeds zichtbaar en vormt een belangrijk landschapselement. In het dorp zijn enkele historische panden bewaard gebleven, waaronder voormalige arbeiderswoningen en boerderijen uit de negentiende eeuw.

Toeristische wetenswaardigheden Jonkersvaart

Hoewel Jonkersvaart klein is, biedt het dorp verrassende mogelijkheden voor toeristen die op zoek zijn naar rust, natuur en lokale geschiedenis.

Wandelroutes en fietsroutes

Vanuit Jonkersvaart zijn diverse wandelroutes beschikbaar via het knooppuntennetwerk. Een populaire route voert langs de vaart en door de dorpen Nuis en Niebert, met uitzicht op het veenkoloniale landschap. De routes zijn geschikt voor alle leeftijden en goed bewegwijzerd.

Streekproducten en boerderijwinkels

Binnen 2 kilometer van Jonkersvaart bevinden zich meerdere boerderijwinkels, waaronder de Melktap Marum. Hier worden verse zuivel, eieren en seizoensgroenten verkocht.

Streekmarkten en omliggende bezienswaardigheden

In het nabijgelegen Nuis organiseert het Landbouw- en Streekmuseum ’t Rieuw jaarlijks een zomermarkt op het buitenterrein. De editie van 2025 vond plaats op zaterdag 26 juli van 11.00 tot 16.00 uur, met demonstraties kaasmaken, lokale producten en kinderactiviteiten. Wanneer de markt in 2026 is, is nog niet bekend. Aangezien de zomermarkt traditioneel eind juli wordt gehouden, is het aannemelijk dat de editie van 2026 zal plaatsvinden op zaterdag 25 juli 2026, maar dit blijft voorlopig een inschatting. Voor bevestiging raad ik aan om vanaf het voorjaar van 2026 de officiële website van Musea Nuis-Niebert (Zie “Bronnen”).

Op circa 10 kilometer van Jonkersvaart ligt het historische Landgoed Nienoord in Leek, met een borg, rijtuigmuseum, familiepark en zwemkasteel. Meer informatie is te vinden op Vakantieland Nederland – Leek.

Lokale tips

  1. De originele turfvaart van Jonkersvaart is nog steeds in verbinding met het oude kanaalstelsel van het Westerkwartier.
  2. De lintbebouwing van het dorp is een goed bewaard voorbeeld van veenkoloniale ruimtelijke ordening.
  3. In de zomermaanden worden in de regio kleinschalige evenementen georganiseerd, zoals open tuindagen en historische fietstochten.

Gemeente en streek

Jonkersvaart maakt deel uit van de gemeente Westerkwartier, die bestaat uit:

De streek wordt gekenmerkt door een afwisseling van veenkoloniaal erfgoed, kleinschalige landbouw, waterlopen en natuurgebieden. Het Westerkwartier is een geliefde bestemming voor fietsers, wandelaars en liefhebbers van streekcultuur.

Bronnen

Plaats een reactie