Laatste update 13/10/2025 door Redactie
Stavoren – in het Fries Starum – is een historische stad in het uiterste zuidwesten van de provincie Friesland, direct aan de oever van het IJsselmeer. De stad wordt omringd door water en ligt op korte afstand van plaatsen als Hindeloopen, Workum, Koudum en Molkwier. Aan drie kanten wordt Stavoren begrensd door het IJsselmeer, terwijl het achterland bestaat uit groene weiden, vaarten en kleine dorpen. Dankzij de ligging aan het water is Stavoren een geliefde bestemming voor watersporters, fietsers en wandelaars die de Friese kust en het merengebied willen verkennen.
Verklaring van de naam
De naam Stavoren zou volgens taalkundigen zijn afgeleid van het Oudfriese Stavorn, waarbij sta of stav mogelijk verwijst naar een paal of staf, en orn naar een zandige verhoging of landtong. In de middeleeuwen lag de stad op een strategische plek aan een waterloop die uitmondde in de toenmalige Zuiderzee. De Friese naam Starum wordt nog altijd veel gebruikt door de lokale bevolking en prijkt op plaatsnaamborden naast de Nederlandse benaming.
Geschiedenis
Stavoren is de oudste stad van Friesland en ontstond rond het jaar 900 langs een natuurlijke waterloop. In 1118 verleende keizer Hendrik V stadsrechten, waarmee Stavoren een van de eerste steden in het huidige Nederland werd met formele privileges. De gunstige ligging aan de Zuiderzee maakte het tot een belangrijk handelscentrum, met handelscontacten tot in Engeland, Zweden en de Baltische regio.
In 1385 trad Stavoren toe tot het machtige Hanzeverbond, wat de stad economische voorspoed bracht. Schepen uit Stavoren vervoerden graan, hout, zout en vis naar verre havens. Aan het einde van de middeleeuwen begon echter een periode van verval, mede door verzanding van de haven en veranderende handelsroutes.
De legende van Het Vrouwtje van Stavoren is onlosmakelijk verbonden met deze neergang. Het verhaal gaat over een rijke koopmansvrouw die uit hoogmoed tarwe in zee liet gooien, waarna de haven verzandde en de stad haar welvaart verloor. Deze sage leeft voort in een standbeeld aan de haven.
In de 17e en 18e eeuw kende Stavoren een korte opleving dankzij de zeevaart naar verre landen, maar in de 19e eeuw nam de betekenis van de haven verder af. Tegenwoordig is Stavoren vooral bekend als toeristische trekpleister, met een jachthaven, veerdienst naar Enkhuizen en als etappeplaats van de Elfstedentocht.
Toeristische wetenswaardigheden
Historische en culturele bezienswaardigheden
- Standbeeld Het Vrouwtje van Stavoren
Dit bronzen beeld aan de oude haven verbeeldt de beroemde legende. Het is een van de meest gefotografeerde plekken van de stad.
Adres: Oude Haven, 8715 ES Stavoren
Google Maps: Het Vrouwtje van Stavoren - Hooglandgemaal
Een van de grootste gemalen van Europa, gebouwd om het Friese boezemwater op peil te houden. Het gemaal is op bepaalde dagen te bezichtigen.
Adres: Suderseewei 2, 8715 EV Stavoren
Openingstijden: Beperkt, zie website Wetterskip Fryslân
Google Maps: Hooglandgemaal - Graf van koning Aldgillis
Volgens overlevering ligt hier de Friese koning Aldgillis begraven. Hoewel historisch bewijs schaars is, blijft het een intrigerende plek voor liefhebbers van Friese geschiedenis.
Water en havens
- Oude Haven
Authentiek havengebied met historische panden, vissersschepen en gezellige terrassen.
Lokale tip: In de zomer meren hier vaak schepen van de bruine vloot aan, wat zorgt voor een levendig schouwspel. - Veerdienst Stavoren–Enkhuizen
Seizoensverbinding over het IJsselmeer, populair bij fietsers die de overtocht willen combineren met een tocht door Noord-Holland.
Vertrekpunt: Stationsweg, 8715 ES Stavoren
Google Maps: Veerhaven Stavoren
Musea en cultuur
- Toeristisch Informatiepunt Stavoren
Gevestigd in het centrum, met informatie over wandel- en fietsroutes, evenementen en lokale geschiedenis. - Kunst in de openbare ruimte
Naast het Vrouwtje van Stavoren zijn er diverse kunstwerken te vinden, waaronder moderne sculpturen langs de kade en historische gevelstenen in de binnenstad.
Evenementen
- Havenfeesten Stavoren – Jaarlijks evenement met muziek, markten en activiteiten op en rond het water.
- Visserijdagen – Viering van de maritieme tradities met demonstraties, proeverijen en rondvaarten.
- Elfstedentocht – Zowel in de schaats- als fietsvariant is Stavoren een vaste stempelpost.
Natuur en recreatie
- IJsselmeerkust
Uitgestrekte dijktrajecten met uitzicht over het water, ideaal voor wandelingen en fietstochten.
Lokale tip: Bij helder weer is de overkant van het IJsselmeer, inclusief Enkhuizen, goed zichtbaar. - Friese Merengebied
Vanuit Stavoren zijn de meren van Zuidwest-Friesland, zoals het Fluessen en het Heegermeer, gemakkelijk bereikbaar per boot of fiets.
Culinaire adressen
- Restaurant De Koebrug – Bekend om verse visgerechten en uitzicht op de haven.
- Eetcafé De Posthoorn – Gezellig café-restaurant in het centrum.
- IJssalon ’t Mar – Ambachtelijk ijs, populair bij bezoekers in de zomer.
Fiets- en wandelroutes
- Elfstedentocht-fietsroute – Volgt de route langs alle elf Friese steden.
- Zuiderzeeroute – Langeafstandsfietsroute rond het IJsselmeer.
- Stadswandeling Stavoren – Ontdek de historische kern en de havengebieden.
Seizoensgebonden activiteiten
- Lente: Bloesemtochten door het Friese platteland.
- Zomer: Zeilwedstrijden en havenconcerten.
- Herfst: Fotografie-excursies langs de IJsselmeerkust.
- Winter: Bezoek aan stempelpost Elfstedentocht bij vorst.
Bronnen
- Gemeente Súdwest-Fryslân – Algemene informatie over Stavoren, evenementen en voorzieningen.
Link: https://www.sudwestfryslan.nl - Wetterskip Fryslân – Technische en bezoekersinformatie over het Hooglandgemaal.
Link: https://www.wetterskipfryslan.nl - Friesland.nl – Culturele en toeristische achtergrondinformatie over Stavoren en omgeving.
Link: https://www.friesland.nl