Alkemade, Zuid-Holland

Laatste update 01/09/2025 door Redactie

De voormalige gemeente Alkemade lag in het hart van Zuid-Holland, omringd door het weidse water van de Kagerplassen en het Braassemermeer. Aan de oostzijde grensde het gebied direct aan de gemeente Nieuwkoop, terwijl in het zuiden de oevers van de Rijn de gemeente Alphen aan den Rijn markeerden. Op korte afstand liggen de vestigingsstad Leiden en de luchthaven Schiphol in de gemeente Haarlemmermeer, respectievelijk op ongeveer 15 en 20 kilometer. Binnen de grenzen bevonden zich de dorpskernen Kaag, Nieuwe Wetering, Oud Ade, Oude Wetering, Rijpwetering en Roelofarendsveen, allen gesitueerd langs dijken en vaarten die het karakteristieke polderlandschap vormen.

Verklaring van de naam

De naam Alkemade vindt zijn oorsprong in de middeleeuwse aanduiding “Alcmaerde”, een samenvoeging van het Oudnederlandse woord voor oever (“alchme”) en weide (“maerde”). Dit duidt op de vruchtbare graslanden die monniken uit de Abdij van Rijnsburg vanaf de 12e eeuw indijkten langs de rand van de toenmalige schorren. Het achtervoegsel “waard” verwijst naar laaggelegen rivierland dat is omgeven door dijken en waterkeringen. Deze naamgeving onderstreept de eeuwenlange relatie met waterbeheer en agrarische ontginning. Op 1 januari 2009 ging de gemeente Alkemade op in de nieuwe gemeente Kaag en Braassem, maar het historische toponiem leeft voort in straatnamen en dorpstitels in de regio.

Geschiedenis

De eerste sporen van bewoning binnen het gebied dateren uit de vroege middeleeuwen, toen natuurlijke kreken en meanderende takken van de Rijn het landschap vormden. Rond het jaar 1100 begon men met gerichte indijkingswerkzaamheden om de vruchtbare kleigronden geschikt te maken voor landbouw. Via grienden en schorren groeide zo stap voor stap een netwerk van sloten, vaarten en ringdijken.

In het gebied dat later Roelofarendsveen zou heten, ontstond een nederzetting vlakbij de monding van de Roefloofsloot. De veenafgravingen uit de 14e en 15e eeuw leverden turf voor Rotterdam en Haarlem, wat leidde tot de aanleg van veendijken en turfroutes per trekschuit. Eind 19e eeuw vestigde zich hier ook de beroemde bloemen- en fruitveiling, waardoor Roelofarendsveen uitgroeide tot een belangrijk handelscentrum voor bol-, bloem- en groenteteelt.

Langs de oostelijke oever van de Kagerplassen lagen de dorpen Kaag, Nieuwe Wetering en Oude Wetering, ontstaan rond de poldermolens die de Ringvaartpolder droog hielden. Deze houten windmolens, enkele nog maalvaardig, staan symbool voor de strijd tegen het water. De huidige molengroep in Kaag, waar vijf molens in lijn staan, dateert van het einde van de 17e eeuw en vormt een nationaal monument.

In het zuidelijke deel van het gebied vestigden zich de dorpen Oud Ade en Rijpwetering langs middeleeuwse ringpolders van elk circa 95 hectare. De bakstenen dorpskerken die daar in de 13e eeuw verrezen, liggen opvallend buiten het lint en dienden als hofkerken van lokale heren. Slotgebouwen als Valckesteyn lagen vroeger nabij de zuidelijke ringdijk. Na de sloop in de 17e eeuw resteert nu bos dat nog de oorspronkelijke kasteelgracht weerspiegelt.

De moderne tijd bracht mechanisatie in de landbouw, betere wegen en in de 20e eeuw de aanleg van de A4 en A44, die de regio beter bereikbaar maakten. In de jaren tachtig leidde de toenemende woonbehoefte in de Randstad tot nieuwe woonwijken rond Roelofarendsveen, waarbij oude veenerven verdwenen maar waardevolle boerderijen werden herbestemd als woonhuizen of ateliers. Met de gemeentelijke herindeling van 2009 verloor Alkemade zijn zelfstandigheid, maar de historische kernen bleven intact en tonen nog veel fundamenten van de vroegere veenkoloniale bedrijvigheid.

Toeristische wetenswaardigheden

Het waterrijke landschap van Alkemade biedt een onbegrensd aanbod recreatie. Op de Kagerplassen vaart het hele jaar door een gevarieerd aanbod sloepen, kano’s en fluisterboten, te huur bij lokale verhuurbedrijven. In het voorjaar organiseert Watersportvereniging Kaag de jaarlijkse Ringvaart Regatta, een 100 km lange roeiwedstrijd rond het Ringvaartkanaal, die tal van internationale ploegen aantrekt. Wie graag de onderwaterfauna wil verkennen, kan bij duikschool DiveBraassem terecht: het Braassemermeer huisvest meerdere wrakken op 8 tot 12 meter diepte, gemarkeerd met boeien.

Fiets- en wandelroutes voeren langs middeleeuwse dijklinten en ringvaarten. De provinciale Groene Hart Fietsroute doorkruist Rijpwetering en Oud Ade, met uitzichten op koeien in buitendijkse weiden en statige buitenplaatsen. Wandelend langs de Ringvaartpaden passeert men karakteristieke ophaalbruggen, zoals de nog handbediende ophaalbrug in Nieuwe Wetering, die meerdere keren per dag wordt bediend door de brugwachter en een geliefde fotospots is onder liefhebbers van industrieel erfgoed.

Het dorp Roelofarendsveen combineert agrarisch verleden en toerisme. Iedere woensdag is er een streekmarkt op het Dorpsplein, met kramen vol verse zuivel, honing en seizoensgroenten. Niet ver daarvandaan staat de voormalige veiling, tegenwoordig ingericht als Cultureel Centrum Veenstede, waar lokale exposities, klassieke concerten en lezingen over bollenteelt plaatsvinden.

Wie cultuur in de openlucht wil opsnuiven, kan de beeldentuin aan de rand van Oud Ade bezoeken. Hier zijn ruim vijftien sculpturen van hedendaagse kunstenaars geplaatst langs een graspad met zicht op de weilanden. Elke zomer organiseert stichting Kunst in Klei een workshop keramiek in het park naast de Hervormde Kerk van Oud Ade.

Voor jong en oud is de Sint-Anthoniskapel op Kaag een bijzondere ontdekking. Deze minikapel uit de 15e eeuw staat midden op het eiland Kaag en is alleen per sloep bereikbaar. Tijdens Open Monumentendag in september is de kapel vrij toegankelijk en geeft een lokale gids toelichting op de gotische glas-in-loodramen en de eeuwenoude houten balklaag.

Culinaire liefhebbers vinden langs de waterkant in Roelofarendsveen brasserie De Venen, met een terras aan het Braassemermeer, waar streekkaas en asperges uit eigen streek op de kaart staan. Een minder bekend adres is zuivelboerderij De Veenhoeve, waar dagelijks vers boerenijs en jong-belegen kaas direct uit de boerderijwinkel verkrijgbaar zijn. Voor een zoet pauzemoment is er het Theehuis aan de Ringvaart bij Oude Wetering, gespecialiseerd in huisgebakken appeltaart en biologische thee.

Seizoensactiviteiten bepalen het jaargetijde. In strenge winters, wanneer natte weilanden en vaarten bevriezen, zet IJsclub Roelofarendsveen een natuurijsbaan uit op het weiland achter de oude veiling. Tijdens bloemrijke lenteweekends zijn rondleidingen over het Bollenpad ingericht, een educatieve wandeling langs bloeiende tulpenpercelen ten zuiden van Roelofarendsveen. In de nazomer staat de Kaag & Braassem Beachweek op het programma: een vijfdaags evenement met live muziek, stand-up paddle-wedstrijden en straattheater langs de kade van Kaag.

Praktische informatie
Poldermolen De Kaag
Molenvaart 1, Kaag
Openingsdagen zaterdag en zondag van 13:00 tot 17:00
Entree gratis; vrijwillige bijdrage welkom
Parkeren langs de Molenvaart; geen parkeerkosten
OV-bereikbaarheid buslijn 217 naar halte Kaag
Google Maps

Braassemermeer Jachthaven
Eijckleven 2, Roelofarendsveen
Opening 15 april–15 oktober dagelijks van 08:00 tot 20:00
Ligplaats of dagrecreatie: dagtarief € 5 per boot
Parkeerruimte op eigen terrein, gratis voor gasten
OV-bereikbaar via bus 73 (halte Eijckleven)
Google Maps

Bos Valckesteyn
Oudelandsedijk 12, Roelofarendsveen
Toegankelijk 24/7, vrije toegang
Parkeren langs de dijk; smalle weg, let op tegenliggers
OV-bereikbaar met bus 79 vanaf station Roelofarendsveen
Google Maps

Bronnen

Plaats een reactie