Alkmaar, Noord-Holland

Laatste update 03/09/2025 door Redactie

In het noordwesten van de provincie Noord-Holland, op korte afstand van de Noordzeekust en omringd door uitgestrekte polders, ligt de stad Alkmaar. Deze levendige gemeente grenst aan plaatsen als Heerhugowaard, Bergen, Heiloo en Schermerhorn, en ligt op ongeveer 40 kilometer van Amsterdam. De ligging tussen de duinen van Bergen aan Zee, het polderlandschap van de Schermer en het water van het Alkmaardermeer maakt Alkmaar tot een veelzijdige bestemming voor zowel cultuur- als natuurliefhebbers. De stad is het bestuurlijke en economische centrum van de gelijknamige gemeente, die naast Alkmaar ook de dorpen Oudorp, Koedijk, De Rijp, Graft, Stompetoren, Oterleek, Markenbinnen en Schermerhorn omvat.

Verklaring van de naam

De naam Alkmaar vindt zijn oorsprong waarschijnlijk in het Oudnederlandse woord “Alkmere”, wat “plaats bij het moeras” betekent. Deze benaming verwijst naar de ligging op een natuurlijke strandwal, te midden van moerassige gebieden en meren zoals het Bergermeer, Egmondermeer en de Schermer. De strandwal bood een veilige, droge plek voor bewoning in een tijd waarin overstromingen en drassige gronden het omliggende landschap domineerden. Door de eeuwen heen veranderde de schrijfwijze van de naam, maar de betekenis bleef verbonden met het water en de strijd tegen de natuur.

Geschiedenis

De geschiedenis van Alkmaar gaat terug tot de 10e eeuw, toen hier een agrarisch geestdorp ontstond op de plek waar nu de Grote Sint Laurenskerk staat. De ligging op de strandwal maakte het dorp tot een strategische locatie, zowel voor handel als voor verdediging. In de middeleeuwen gebruikten de graven van Holland Alkmaar als uitvalsbasis voor hun campagnes in West-Friesland. Tussen Alkmaar en Oudorp stonden destijds drie kastelen, waarvan de resten nog altijd in het landschap te herkennen zijn.

In 1573 belegerden Spaanse troepen de stad tijdens de Tachtigjarige Oorlog. De Alkmaarders wisten stand te houden, mede dankzij het doorsteken van de dijken waardoor het land rondom de stad onder water kwam te staan. Deze overwinning, bekend als het Alkmaars Ontzet, wordt jaarlijks op 8 oktober groots gevierd en geldt als keerpunt in de strijd tegen Spanje. De uitdrukking “Bij Alkmaar begint de victorie” vindt hier haar oorsprong.

Na deze periode groeide Alkmaar uit tot een belangrijke handelsstad, mede dankzij de ligging aan waterwegen zoals de Rekere en later het Noordhollands Kanaal. De stad ontwikkelde zich tot centrum voor handel in zuivel, graan en ambachtelijke producten. Vandaag de dag telt Alkmaar ruim 400 rijksmonumenten, waaronder het 16e-eeuwse Stadhuis, de Waag en diverse hofjes en grachtenpanden.

Toeristische wetenswaardigheden

Kaasmarkt en Waaggebouw
Van april tot en met de eerste vrijdag in september vindt op het Waagplein iedere vrijdagochtend van 10:00 tot 12:30 uur de traditionele kaasmarkt plaats. Hier worden kazen op authentieke wijze verhandeld via handjeklap, gewogen in de Waag en afgevoerd door het eeuwenoude kaasdragersgilde. In het Waaggebouw is het Nederlands Kaasmuseum gevestigd, waar bezoekers alles leren over de geschiedenis van zuivelbereiding.
Adres: Waagplein 2, Alkmaar. Openingstijden museum: dinsdag t/m zondag 10:00–17:00 uur. Entree: €7,50 volwassenen, €5,00 kinderen. Parkeren: parkeergarage Karperton. OV: station Alkmaar, 10 minuten lopen. Google Maps

Grote Sint Laurenskerk
Deze gotische kerk uit de 15e eeuw is een architectonisch hoogtepunt en herbergt onder meer het beroemde Van Hagerbeer-orgel. De kerk wordt gebruikt voor tentoonstellingen, concerten en rondleidingen.
Adres: Koorstraat 2, Alkmaar. Openingstijden: maandag t/m zaterdag 11:00–17:00 uur. Entree: €5,00. Parkeren: Singelgarage. OV: station Alkmaar, 15 minuten lopen. Google Maps

Recreatiegebied Geestmerambacht
Ten noorden van de stad ligt dit veelzijdige natuur- en recreatiegebied met wandel- en fietspaden, een zwemmeer, rietoevers en bos. Geschikt voor gezinnen, sporters en natuurliefhebbers.
Adres: Kampweg 1, Langedijk. Openingstijden: dagelijks. Entree: gratis. Parkeren: gratis op diverse locaties. OV: buslijn 162 vanaf station Alkmaar, halte Geestmerambacht. Google Maps

Alkmaardermeer en Uitgeestermeer
Dit 660 hectare grote meergebied tussen Alkmaar en Haarlem biedt mogelijkheden voor zeilen, kanoën, zwemmen en dagkamperen. Rondom liggen recreatieterreinen zoals Dorregeest, De Hoorne, Uiterdam, De Oudhaven, Zwaansmeer en het eiland Pannekoek. De Pontjesroute is een geliefde fietsroute waarbij men met kleine veerpontjes het water oversteekt.

Evenementen en cultuur
Naast het Alkmaars Ontzet op 8 oktober, met optochten, ringsteken en kaasdraagwedstrijden, kent de stad festivals als Culinair Plaza en Kaasstad Jazz. Theaterliefhebbers kunnen terecht in TAQA Theater De Vest, terwijl musea zoals het Stedelijk Museum Alkmaar en het Beatles Museum een breed scala aan tentoonstellingen bieden.

Winkelen en gastronomie
De historische binnenstad is een beschermd stadsgezicht en biedt een mix van kleinschalige boetieks, speciaalzaken en horecagelegenheden. Aan de rand van het centrum, bij het Noordhollands Kanaal, ligt de Noorder Arcade met grootschalige winkelvoorzieningen. Voor culinaire liefhebbers zijn er talrijke restaurants, variërend van traditionele eetcafés tot fine dining.

Gemeente en regio

De gemeente Alkmaar omvat naast de stad zelf de dorpen Oudorp, Koedijk, De Rijp, Graft, Stompetoren, Oterleek, Markenbinnen en Schermerhorn. De provincie Noord-Holland bestaat uit een divers landschap van kust, polders, meren en historische steden. Nabijgelegen gemeenten zijn onder andere Bergen, Heerhugowaard, Heiloo, Castricum en Schagen.

Lokale tips en weetjes

  • In het voorjaar kleuren de bollenvelden rondom Sint Pancras en Heerhugowaard felgeel, rood en paars, ideaal voor fiets- en fototochten.
  • De Molen van Piet, een nog werkende stellingmolen uit 1769, is een markant herkenningspunt aan de rand van het centrum.
  • In de zomermaanden worden in de hofjes van Alkmaar gratis klassieke concerten georganiseerd, vaak door lokale muziekverenigingen.

Bronnen

Plaats een reactie