Almen, Gelderland

Laatste update 01/09/2025 door Redactie

Almen ligt in de provincie Gelderland, in het zuidoosten van Nederland, binnen de gemeente Lochem en de streek Achterhoek. Het dorp bevindt zich tussen de oevers van de Berkel en het Twentekanaal, omringd door zacht golvende akkers, weiden en houtwallen. Op korte afstand liggen de kernen Lochem, Barchem, Laren, Exel, Gelselaar en Epse, terwijl iets verder de Hanzesteden Zutphen en Deventer te bereiken zijn. Dankzij de regionale buslijnen en een netwerk van fietspaden sluiten deze plaatsen naadloos op elkaar aan. Dit pittoreske ensemble van dorpskarakter, waterlopen en groene linten vormt een uitnodigend startpunt voor bezoekers die houden van erfgoed, natuur en streekactiviteiten.

Verklaring van de naam

De aanduiding Almen is ontstaan uit een combinatie van een persoonsnaam en een oude taalkundige vorm. Waarschijnlijk verwijst het eerste deel naar een oud-Germaanse persoonsnaam “Almo” of “Albo”, waaraan het achtervoegsel “-lo” werd toegevoegd. In het Middelnederlands betekende “lo” een open plek in een bosachtige omgeving. Letterlijk duidde “Almo-lo” dus een nederzetting aan in een open plek te midden van bos- en moerasgebied. Door eeuwenlange veranderingen in uitspraak en spelling groeide dit evoluerend uit naar de moderne schrijfwijze Almen. Deze ontstaansgeschiedenis benadrukt de eeuwenoude verbinding tussen water, bos en mens die nog altijd zichtbaar is in het coulissenlandschap rond het dorp.

Geschiedenis

Almen verscheen voor het eerst in documenten uit de late middeleeuwen, toen de toenmalige Heerlijkheid Huize Lochem grondbezit rond het dorp beheerde. Het gebied was doorsneden door veenriviertjes en moerassen die zich alleen in perioden van lage afvoer drooglegden. Bewoners hielden zich voornamelijk bezig met akkerbouw, veeteelt en – door de ligging aan de Berkel – transport van zand en turf. Boeren pachten staatjes land, terwijl schippers en “zompenaars” de vaart tussen Zutphen en het Duitse Vreden onderhielden. In de 16e en 17e eeuw zorgde de turfwinning voor een tijdelijke economische opleving, maar toenemende ontginning leidde ook tot wateroverlast tijdens hoogwater in het voorjaar.

Na de Franse Tijd bleek de middeleeuwse heerlijkheidsstructuur niet langer houdbaar. Rond 1811 werd het gebied onderdeel van de nieuwe gemeente Lochem, waarmee Almen een zelfstandige dorpskern binnen een groter bestuurlijk geheel werd. De aanleg van het Twentekanaal in de jaren 1930 versterkte de verbinding met Twente en maakte vervoer over water goedkoper en efficiënter. Tot ver in de 20e eeuw bleef het kanaal belangrijk voor de aan- en afvoer van zand, granen en meststoffen.

In de tweede helft van de 20e eeuw verdween het merendeel van de agrarische schuren en veeteeltbedrijven, maar bleef het dorp zijn karakter behouden. Monumenten zoals de St. Lambertuskerk uit de 13e eeuw en boerderijen met rietgedekte daken herinneren aan vroegere tijden. De restauratie van de kerk en de opvang van originele bouwmaterialen gaven het dorpsbeeld een nieuwe impuls.

Tegenwoordig combineert Almen het agrarische erfgoed met kleinschalige toeristische voorzieningen. Dorpsvereniging De Welle organiseert jaarlijks een tuinfeest op het Dorpsplein, waar streekproducten en live-muziek samenkomen. Vrijwilligers onderhouden oude buurtschappen en paden langs de Berkel, waardoor wandel- en fietsroutes hun oorspronkelijke allure behouden.

Toeristische wetenswaardigheden

Cultureel erfgoed en musea
In sommige bronnen staat het Museum voor oude boekdrukkunst in Almen vermald. Dit Museum is echter gesloten.

Religieus monument
Midden in het dorp staat de St. Lambertuskerk, een rijksmonument dat teruggaat tot de 13e eeuw. Binnen treft u gotische spitsbogen, een laat-middeleeuws kruisbeeld en een 14e-eeuwse zandstenen Mariakapel met fraai beeldhouwwerk. De kerk is dagelijks geopend van 09:00–17:00 uur, gratis toegankelijk en voorzien van een bezoekersparking aan de Kerkstraat. OV-reizigers gebruiken halte Almen Kerk (buslijn 50). Google Maps: https://www.google.com/maps/search/?api=1&query=St.+Lambertuskerk+Almen

Natuur, landschap en routes
Langs de Berkel en het Twentekanaal voeren wandel- en fietsknooppunten u door historische hooilanden, essen en houtwallen. In de zomermaanden bloeien dotterbloemen langs de oevers en kunt u vanaf knooppunt 64 de “Berkelendroute” volgen, een lus van 25 km die over dijken en landgoederen slingert. Wielrenners genieten van een verbindingsroute naar het uitgestrekte fietsroutenetwerk in de Achterhoek.

Stichting Beeldenroute Achterhoek plaatste meerdere sculpturen in de openbare ruimte van Almen, onder meer langs de Larenveensche Weg en het Dorpsplein, waar hedendaagse kunstwerken van cortenstaal en brons tijdelijk en permanent samensmelten met het landschap.

Seizoensgebonden activiteiten
’s Winters wordt bij strenge vorst geschaatst op bevroren delen van de Berkel, terwijl in de lente groepen vogelspotters de langbenige blauwborsten en rietzangers bekijken. Elke augustus organiseert dorpsvereniging De Welle het nostalgische tuinfeest op het Dorpsplein, met straattheater en lokale kramen. In oktober leidt gidsen van de vereniging “Velt en Akker” paddenstoelenexcursies naar de vochtige broeklanden, waar eekhoorntjesbrood en eekhoorntjesportobello te vinden zijn.

Evenementen en dorpsleven
Almen kent een jaarlijkse braderie op de eerste zondag van september, waarbij het Dorpshuis De Welle bijzondere streekproducten en Twentse bieren promoot. Lokale horeca-adresjes zoals Eetcafé ’t Olde Huuske serveren huisgemaakte stamppot en gehaktballen, terwijl in de vergaderruimte van De Welle culturele avonden plaatsvinden met lezingen over Achterhoeks erfgoed.

Drie extra lokale weetjes

  1. Dorpsgenoot Bernard Verstegen schreef in de 17e eeuw een kroniek over de overstromingen van de Berkel, waarin hij verslag deed van het toenmalige brugwachtershuis dat nog als fundament in het landschap ligt.
  2. Sinds 1965 organiseert Koninklijke Muziekvereniging De Eendracht elk voorjaar een concert aan de oever van het Twentekanaal, waarbij koren en fanfares uit de hele regio optreden op een drijvend podium.
  3. Aan de noordoever van de Berkel bevindt zich een middeleeuws handwijzerpaaltje, nu gerestaureerd, dat de oude “doodweg” aangeeft naar de buurschap Exel en Larenseweg.

Deze combinatie van verdiepende musea, monumenten, waterwegen en levende tradities maakt Almen tot een verrassing voor wie verder kijkt dan de doorgaande route.

Bronnen

Plaats een reactie