Elfstedentocht, Friesland

Laatste update 23/09/2025 door Redactie

De Elfstedentocht is een iconische schaatswedstrijd en toertocht die zich uitstrekt over circa 200 kilometer langs elf historische steden in de provincie Friesland. De route begint en eindigt in Leeuwarden, en voert langs onder andere Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum, Bolsward, Harlingen, Franeker en Dokkum. De tocht wordt alleen gereden wanneer het ijs op de Friese wateren dik genoeg is, wat zelden voorkomt. Hierdoor is de Elfstedentocht een zeldzaam en gekoesterd evenement dat diepe wortels heeft in de Nederlandse cultuur.

De Elfstedentocht is niet zomaar een sportevenement, maar een cultureel fenomeen dat leeft onder de Friezen en ver daarbuiten. De route volgt een netwerk van vaarten, meren en kanalen, waaronder de Zwette, Geeuw, Wijde Wijmerts, Slotermeer, Luts, Warnser Vaart, Workumertrekvaart, Harlingervaart, Sexbierumervaart, Dokkumer Ee en Oudkerkstervaart. De tocht is zowel een fysieke als mentale uitdaging, waarbij deelnemers stempels verzamelen in elke stad als bewijs van hun prestatie.

Geschiedenis

De oorsprong van de Elfstedentocht gaat terug tot de 19e eeuw. In 1845 werd voor het eerst melding gemaakt van drie Friese mannen die op één dag elf steden aandeden op de schaats. In de jaren daarna groeide het idee van een georganiseerde tocht. In 1909 werd de Friese Elfstedenvereniging opgericht door mr. Mindert Evert Hepkema, die pleitte voor een officiële organisatie en een vaste structuur. Sindsdien zijn er vijftien officiële tochten gereden, waarvan de laatste plaatsvond in 1997. De tocht van 1963 staat bekend als de zwaarste ooit, met slechts 127 finishers van de bijna 10.000 deelnemers.

Winnaars van de Elfstedentocht (1909–1997)

Routebeschrijving Elfstedentocht per fiets, motor of auto

De Elfstedentocht is niet alleen een schaatstocht, maar ook een populaire route voor fietsers, motorrijders en automobilisten. De tocht voert langs elf historische steden in Friesland, met een totale lengte van ongeveer 230 kilometer over de weg. Hieronder vind je een exacte routebeschrijving, geschikt voor recreatieve tochten buiten het ijsseizoen.

Startpunt: Leeuwarden

• Begin bij het FEC (Frisian Expo Center) aan de Heliconweg 52.
• Volg de N354 richting Sneek.

1. Sneek

• Bezoek de beroemde Waterpoort.
• Ga via de N354 naar IJlst.

2. IJlst

• Klein stadje met historische houtzaagmolen De Rat.
• Volg de N354 en N359 naar Sloten.

3. Sloten

• De kleinste stad van Friesland, met vestingwallen en een molen.
• Neem de N359 richting Balk, dan via Lutsweg naar Stavoren.

4. Stavoren

• Oudste stad van Friesland, gelegen aan het IJsselmeer.
• Volg de N359 via Molkwerum naar Hindeloopen.

5. Hindeloopen

• Bezoek het Eerste Friese Schaatsmuseum.
• Ga via de N359 naar Workum.

6. Workum

• Bekend om het Jopie Huisman Museum.
• Volg de N359 naar Bolsward.

7. Bolsward

• Historische stad met het Stadhuis van Bolsward.
• Neem de N359 naar Harlingen.

8. Harlingen

• Zeehavenstad met veerdiensten naar de Waddeneilanden.
• Volg de N31 naar Franeker.

9. Franeker

• Bezoek het Eise Eisinga Planetarium.
• Ga via de N384 en N357 naar Dokkum.

10. Dokkum

• Stad met bolwerken en historische binnenstad.
• Volg de N361 terug naar Leeuwarden, via Bartlehiem.

Finish: Leeuwarden

• Eindpunt bij de Bonkevaart, waar de schaatstocht traditioneel eindigt.

Totale afstand over de weg: ±230 km
Aanbevolen reistijd per fiets: 2–3 dagen
Aanbevolen reistijd per motor/auto: 1 dag

Toeristische wetenswaardigheden

Voor wie de Elfstedentocht wil beleven buiten de wintermaanden, zijn er diverse manieren om de route te verkennen:

• Eerste Friese Schaatsmuseum in Hindeloopen: Dit museum biedt een uitgebreide collectie schaatsen, sleden en historische voorwerpen. Adres: Kleine Weide 13, 8713 KZ Hindeloopen. Geopend van april t/m oktober, dinsdag t/m zaterdag van 10:00–17:00. Entree: volwassenen €6, kinderen €3. Google Maps-link
• Elfstedenfietsroute: Een populaire manier om de route te volgen is per fiets. De route is bewegwijzerd en voert langs alle elf steden. Fietsverhuur is beschikbaar in Leeuwarden, Sneek en Bolsward. OV-tip: neem de trein naar Leeuwarden en start daar je tocht.
• Bartlehiem: Dit gehucht is beroemd vanwege het kruispunt waar rijders drie keer langskomen. Hier is een kleine rustplek ingericht met informatiepanelen over de tocht.

Lokale tips en weetjes:

1. In Sloten, de kleinste stad van Friesland, kun je het originele stadhuis bezoeken waar Elfstedenrijders vroeger hun stempel haalden.
2. De brug in Workum waar deelnemers vaak moesten klûnen (lopen over land) is nog steeds te zien en voorzien van een plaquette.
3. In Franeker bevindt zich het oudste nog werkende planetarium ter wereld, het Eise Eisinga Planetarium, dat ook op de Elfstedenroute ligt.

Praktische informatie:

• Parkeren: In Leeuwarden is het handig te parkeren bij het FEC (Frisian Expo Center), waar de tocht start. Adres: Heliconweg 52, 8914 AT Leeuwarden. Google Maps-link
• OV-bereikbaarheid: Alle elf steden zijn bereikbaar per trein of bus. De NS biedt in winterse perioden extra verbindingen richting Leeuwarden en Sneek.
• Entreeprijzen: De Elfstedentocht zelf is gratis voor toerrijders, maar deelname vereist lidmaatschap van de Friese Elfstedenvereniging.

Bronnen

• Friese Elfstedenvereniging: Gebruikt voor historische informatie over de oprichting, organisatie, officiële routebeschrijving, lijst van winnaars en historische context.
• Gemeente Leeuwarden: Gebruikt voor informatie over start- en finishlocaties, bereikbaarheid en parkeertips.
• Gemeente Súdwest-Fryslân: Gebruikt voor informatie over de bereikbaarheid van steden als Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum en Bolsward.
• Stichting Erfgoed Friesland: Gebruikt voor achtergrondinformatie over de Friese steden, waterwegen en monumenten langs de route.