Zuiderzee, historische binnenzee

Laatste update 28/08/2025 door Redactie

Waar nu het IJsselmeer en Markemeer glinsteren, lag ooit de uitgestrekte Zuiderzee. Dit voormalige zeewatergebied strekte zich uit van de huidige Afsluitdijk tot diep landinwaarts en raakte tientallen kustplaatsen in zowel Noord-Holland, Friesland, Overijssel, Flevoland als Gelderland. Aan de oevers lagen belangrijke havensteden als Amsterdam, Enkhuizen, Hoorn, Kampen, Elburg en Urk, maar ook vissersdorpen als Volendam, Marken en Harderwijk. Verder landinwaarts verbonden rivieren en vaarten het water met dorpen en streken als Makkum, Workum, Nijkerk en Medemblik.

Verklaring van de naam

De naam Zuiderzee is geografisch te verklaren: het was de zuidelijk gelegen inham van de toenmalige Noordzee, die via de Waddenzee in open verbinding stond met de rest van de wereldzeeën. Het brakke water ontstond door overstromingen en de open verbinding met de zee, waardoor getijden, zoutgehalte en scheepvaart de ontwikkeling van de omgeving eeuwenlang bepaalden.

Geschiedenis

In de middeleeuwen en nieuwe tijd speelde de Zuiderzee een cruciale rol in de handel. Via de Oostzeehandel kwamen goederen als hout, graan en vis naar havensteden als Amsterdam, wat mede de Gouden Eeuw mogelijk maakte. Hollandse steden, verenigd in de Verenigde Oost-Indische Compagnie, gebruikten de Zuiderzee als vertrekpunt voor de handel met Azië.

Niet alle kustplaatsen waren grote handelscentra. Friese steden als Workum en Makkum specialiseerden zich in ambachten zoals aardewerkproductie, terwijl vissersplaatsen als Urk, Elburg en Marken leefden van haring-, ansjovis- en palingvangst. De zee was echter ook gevaarlijk: zware stormen en dijkdoorbraken kwamen voor, waarvan de watersnood van 1916 de laatste grote ramp was. Na deze overstroming werden plannen van ingenieur Cornelis Lely uitgevoerd om de zee af te sluiten en nieuwe polders te winnen. De aanleg van de Afsluitdijk (1932) veranderde de Zuiderzee in het zoete IJsselmeer. In de decennia daarna ontstonden de Wieringermeer (1930), de Noordoostpolder (1942), Oostelijk Flevoland (1957) en Zuidelijk Flevoland (1968). De geplande Markerwaardpolder werd nooit gerealiseerd.

Toeristische wetenswaardigheden

Zuiderzeemuseum Enkhuizen

  • Adres: Wierdijk 12-22, 1601 LA Enkhuizen
  • Openingstijden: dagelijks 10.00–17.00 uur (buitenseizoen beperkt)
  • Entree: volw. €19,50, kind €9,50
  • Google Maps: Zuiderzeemuseum

Nieuw Land Erfgoedcentrum Lelystad

Historische haven van Elburg

  • Activiteiten: wandelen langs oude vissersschepen en pakhuizen
  • Parkeren: gratis aan de rand van de stad, centrum te voet bereikbaar
  • Google Maps: Elburg Haven

Lokale tips en weetjes

  • In Urk wordt jaarlijks de Urkerdag gehouden, waarbij inwoners in traditionele klederdracht het vissersverleden vieren.
  • De Zuiderzeeroute is een 400 km lange fietsroute die vrijwel de hele voormalige kustlijn volgt.
  • In Kampen vinden regelmatig hanzefeesten plaats met historische schepen en markten.
  • Makkum staat nog altijd bekend om zijn ambachtelijke aardewerk, dat in kleine ateliers te zien is.
  • Volendam heeft een visafslag waar bezoekers de handel in verse vis kunnen bijwonen.

Minder bekende plekken

  • De voormalige eilanden Schokland en Wieringen bieden cultuurhistorische wandelroutes met uitzicht over het water.
  • In de haven van Medemblik ligt stoomschip Friesland, dat vaartochten over het IJsselmeer maakt.
  • Langs de oude zeedijk tussen Hoorn en Enkhuizen vind je kleine uitkijkpunten over het water en de polders.

Bronnen

Plaats een reactie